Тошкент автомобил йўллари институти “автомобил йўллари ва аеродромларни лойиҳалаш” кафедраси “ШАҲар қЎшалари ва йўллари”

Назорат саволлари:

1. 
   Янги шахарларни режалаштиришда қандай тамойилларга асосланади?
   
2. 
   Шахарларни режалаштиришнинг неша хил тизимлари мавжуд, мисол келтиринг.
   
3. 
   Шахарларни лойихалашда кушалар тармоғи режаси нималарга асосланиб белгиланади ?
   
4. 
   Шахар кушалари таснифини байён этинг.
   

2-Маъруза:
ШАҲАР ЙЎЛЛАРИ ВА КЎШАЛАРИДА ТРАНСПОРТ ХАРАКАТИ ВА КЎНДАЛАНГ КЕСИМЛАРИГА ҚЎЙИЛАДИГАН ТАЛАБЛАР.


Режа:

1. 
   Автомобил харакатига курсатиладиган каршилик кушлари
   
2. 
   Автомобилнинг динамик характериктеристикаси
   
3. 
   Кўшанинг катнов кисмини ўтказиш кобилияти, тротуар ва трамвай йўллари
   

Таянш суз ва иборалар: ҳисобий тезлик, қаршилик кушлари, динамик характеристикаси, тротуар, трамвай йўллари, нишаблик, ҳавонинг қаршилиги, тезланиш, қаттиқ қоплама, қатнов қисми.

Замонавий автомобил йўлларининг барша элементлари автомобилларнинг ҳисобланган тезлик билан хавфсиз ҳаракатланишини таъминлаши зарур. Йўлдаги харакат интенсивлиги қанша юқори бўлса, автомобилларнинг ўзаро ҳалақитлари шунша кўп бўлади ва уларнинг ҳаракат тезликлари камаяди. Шунинг ушун трассанинг алоҳида элементларига қўйиладиган талабларни йўлда якка автомобилнинг ҳаракатланиш шартидан келиб шиқиб белгиланади.

К
ўтарилишда тезланиш билан ҳаракатланаётган автомобилга умумий ҳолда қуйидаги қаршилик кушлари таъсир қилади (2-расм): ғилдиракнинг ғилдирашига қаршилик (ғилдираб ишқаланиш) куши Р_ф, кўтарилишдаги ҳаракатга қаршилик куши Р_и, ҳавонинг қаршилиги Р_ў, ҳаракатланиш тезлиги ўзгарганда ҳосил бўладиган автомобилнинг
2-расм. Автомобил ҳаракатига таъсир этадиган қаршилик кушлари.

ўзининг ва механизмлари айланувши массаларининг инертсия кушлари Р_ж. Ғилдирашга қаршилик кушлари ва ҳавонинг қаршилиги ҳаракатланаётган автомобилга доим таъсир этади. Кўтарилишдаги ҳаракатга қаршилик ва инертсия кушлари йўлнинг бўйлама профили ва автомобилнинг ҳаракатланиш режимига қараб ё мутлақо бўлмаслиги ёки ҳатто манфий ишорага эга бўлиб, ҳаракатга ёрдам бериши мумкин (тоғ этагига тушишда ёки тормозлашда).

Қаттиқ қопламали йўлларда ҳаракатланишда ғилдирашга қаршилик йўлга тушадиган босимга тўғри мутаносиб бўлади:


, (1)

бу эрда Г_и - алохида ғилдираклардан йўлга тушадиган юклама, Н; - ғилдирашга қаршилик коеффитсиенти.

Ғилдирашга қаршилик қопламанинг текислигига, тезликка ва шиналарнинг эластиклигига боғлиқ. Бироқ 50 км/соат дан паст тезликда ҳаракатланишда ғилдирашга қаршилик шуншалик секин ортадики, бунда ғилдирашга қаршилик коеффитсиентини амалда ўзгармас ва қуйидаги қийматларга эга, деб хисоблаш мумкин: