Toshkent arxitektura qurulish instituti muhandislik qurulishi infrastrukturasi fakulteti injenerlik kommunikatsiyalarini loyihalash va qurish kafedrasi

O'ZBEKISTON RESPUBLIKASI QURULISH VAZRLIGI

TOSHKENT ARXITEKTURA QURULISH INSTITUTI

MUHANDISLIK QURULISHI INFRASTRUKTURASI FAKULTETI

INJENERLIK KOMMUNIKATSIYALARINI LOYIHALASH VA QURISH KAFEDRASI

GAZ NEFT QUVURLARI VA GAZ NEFT OMBORLARI

1-MUSTAQIL ISHI

MAVZU:Gaz neft quvurlarining gidravlik hisobi.

BAJARDI:46-17 gr talabasi: Anvarov X

QABUL QILDI: Najmiddinova N

REJA:

1.Gaz neft omborlari turlari

2.Gaz neft quvurlarining gidravlik hisobi

3.Gaz neft quvurlarini karroziyadan himoya qilish usullari

Yer osti gaz ombori gaz saqlanadigan tabiiy yoki sunʼiy rezervuarlardir. Yer usti va yer osti Gaz omborlariga boʻlinadi. Yer osti Gaz omborlari sanoat ahamiyatiga ega, chunki ularda katta miqdorda bir necha mln.dan mlrd. m3 gacha gaz saqlash mumkin. Yer osti Gaz omborlari samarasi juda yuqori hamda xavfsiz. Gaz omborlarining xalq xoʻjaligida yoqilgʻiga boʻlgan mavsumiy talab oʻzgaruvchanligini meʼyorlashtirishda muhim iqtisodiy ahamiyati bor. Ularning bir turi neft yoki gazi tugagan boʻshliqlarda, Yerning suvli qatlamlarida qurilishi mumkin. Bunday omborlarda tabiiy gaz gaz holatida saqlanadi. Uning boshqa turi tashlandiq shaxta, tunnel, gʻorlar, konlarning qazilgan yoʻllarida quriladi. Togʻ jinslari boʻshliqdarida gaz aksariyat hollarda atrof haroratida va 0,8—1,0 Mn/m2 (8—10 kgk/sm2) va undan ortiq bosimda siqilgan holda saqlanadi.Gazni er osti omborida saqlash usuli mavsumiy gazga bo'lgan talabni qondirishning asosiy usuli hisoblanadi. Yer osti omborlarini tashkil etishda er osti suvlari va neft va gaz konlaridan foydalaniladi

Foydalanilmagan konlarni er osti gaz ombori sifatida ishlatish

1 – Magistral gaz quvuri

2 – Kompressor stansiyasi

3 – Nazorat quvuri

4 – Kon og`zini berkitilishi

5 – Gaz haydash va olish quvuri

6 – Yer osti shaxtalari

7 – Yer osti bo`shliqlar

8 – Shaxta neft xonasi

Tayyor gaz, gaz kondensati va neft konlarida gazni saqlashni shakllantirish va saqlash Usul iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiqdir.

Tugallangan konda hosil bo'lgan er osti omborini qurish bo'yicha ikki bosqichli ishlar amalga oshiriladi. Birinchi bosqichda ombor gaz bilan to'ldiriladi, ikkinchi bosqichda ombor vaqti-vaqti bilan ishlatiladi.

Er osti omborlari quyidagilarni ta'minlaydi.

1. Qish mavsumida gazni isitish uchun ehtiyojni qondiradi.

2. Magistral gaz quvurlari va kompressor stantsiyalaridagi kapital xarajatlar xarajatlarni kamaytiradi.

3. Mamlakatning zarur hududida davlat rezervini tashkil etish.

4. Eskirgan qazib olingan konlarni ombor sifatida ishlatish natijasida quduqlarning neft chiqarish qobiliyatini oshirish.

Hozirgi vaqtda O'zbekiston Respublikasida quyidagi er osti gaz omborlari mavjud: Shimoliy - soks (1978 yilda ishga tushirilgan). Gaz (1988 yilda ishga tushirilgan). Maylisu va Xujaobod er osti gaz omborlari ishlamoqda.

Yer osti gazlarini saqlash moslamalari va ularni jihozlash

1 - magistral gaz quvuri

2 - kompressor stantsiyasi

3 - boshqaruv trubkasi

4 - er osti gaz ombori

5 - gaz haydovchi quvur

6 - gaz olish trubkasi

60-yillardan boshlab tabiiy gazni sanoat miqyosida yer usti va yer osti omborlarida atmosfera bosimida, past haroratda, suyuq holatda saklash qoʻllaniladi. Ishlatib boʻlingan neft va gaz konlari oʻrnida quriladigan Gaz omborlari arzon hamda qulay hisoblanadi. Birinchi yer osti Gaz omborlari 1915 yilda Kanadada ishlatib boʻlingan kon oʻrnida qurilgan. Gazni yer ostida saklash AQSH da rivojlangan. Germaniya, Polsha, Fransiya va boshqa mamlakatlarda ham yer osti Gaz omborlari mavjud. Rossiyada dastlab 1958 yilda Samara viloyatida Bashkatov yer osti Gaz ombori gazdan boʻshagan kon oʻrnida bunyod etilgan. I. A. Charnovning nazariy ishi asosida yer osti suvli qatlamlarida gaz saqlash texnologiyasi dunyoda birinchi bor ishlab chiqildi 1963). Shyolkovsk Gaz omborlari dunyodagi yirik Gaz omborlaridan biri 3,0 mlrd. m3 gaz 11 Mn/m2 bosimda saklanadi. Oʻzbekistonda asosan yer osti Gaz omborlari 60-yillar oʻrtalaridan "Oʻztransgaz" davlat birlashmasi tizimida qurila boshladi. 1965 yilda Oʻzbekistan va Qozogʻiston chegarasida birinchi T.o.— Pol-toratsk Gaz ombori yer osti suvli qatlamida qurildi 45 burgʻi qudugʻi boʻlib, 1995— 96 yilgi mavsumda olingan gaz hajmi 345 mln. m3 boʻldi. 1978 yilda esa Oʻzbekiston va Qirgʻiziston xududida 1-Shim.Soʻx Gaz ombori bunyod etiddi (72 burgʻi qudugʻi boʻlib, 1996 yilda undan olingan gaz hajmi Oʻzbekistondagi barcha Gaz omborlaridan olingan gazning 14% ni tashkil qildi). 1983 yilda Qirgʻizistonda Moylisuv Gaz ombori qurildi 5 burgʻi qudugʻi bor; suv qatlamida yigʻilgan gaz radiusi 7—8 km ga boradi. 1984 y.da 2-Shim. Soʻx G.o. bunyod etilgan (45 burgʻi qudugʻi bor).

Oʻzbekistonda aholini gaz tanqisligi muammosini hal qilish uchun bir necha baravarga yer osti gaz omborlarini kengaytirish hisobiga hal etish rejalashtirilgan. Bu haqda Sputnik muxbiri xabar berdi. Oʻzbekistonda "Gazli" gaz yer osti gaz saqlash ombori eng katta hisoblanadi, bugungi kunda ushbu gaz ombori 3 mlrd kub metr tashkil qiladi. "Oʻzbekneftegaz" kompaniyasi xorijiy kompaniyalar bilan birgalikda uning sigʻimini 10 mlrd kub metrga yetkazmoqchi. Shu bilan birga, Fargʻona viloyati Xoʻjaobod yer osti gaz saqlash omborini kengaytirish rejalashtirilmoqda Hozirgi kunda respublika aholini, ayniqsa viloyat va tuman aholisini gaz bilan taʼminlash boʻyicha kompleks chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. Ochiq maʼlumotlarga koʻra, 2017 yil fevral oyida 68,6 km gaz quvurlar kapital taʼmirlandi hamda 171,9 km gaz tarmoqlari rekonstruktsiya qilindi. 

Yog 'va neft mahsulotlari neft omborlari va omborlarida saqlanadi. Ular 2 xil 1-guruhga mustaqil neft zaxiralari kiradi (masalan, neft) ta'minot tizimi neft bazalari) va 2-guruhga korxonalar, transport va boshqalar kiradi omborlari, masalan birinchi guruh neft sanoatidagi sanoat korxonalari, transport, qishloq xo'jaligi uchun neft mahsulotlarini saqlash va tarqatish amalga oshiriladi. Ikkinchi guruh - bu korxonaning ehtiyojlari qondirish uchun zarur bo'lgan neft mahsulotlarini saqlash uchun xizmat qiladi (masalan. fabrikalar, tegirmonlar, aeroportlar, temir yo'l stantsiyalari va boshqalar omborlari). Neft zaxiralarining birinchi guruhi odatda asosiy neft ta'minoti bo'limidir va ko'pgina temir yo'l, suv yo'llari vazirliklari bunday bazalarga ega bo'ladi Ikkinchi guruh omborlari mahsulot ishlab chiqaradigan korxonaga tegishli birinchi guruh bazalaridan. Bazalarning birinchi guruhi - o'lchamlari bo'yicha quyidagi tanklar bo'linadi. I toifali - umumiy hajmi 50,000 m3 , II toifa - umumiy hajmi 10000 m3 - 50 000 m3 gacha, III tip 10000 m3 gacha hajmga ega. Ikkinchi guruh omborlarining hajmi, shuningdek, mahsulot turiga va saqlash turiga bog'liq cheklangan. Ushbu hududda keng tarqalgan xavfli mahsulotlarni va binodagi suv omborlarini saqlash quyidagicha aniqlanadi.

	Er osti omborida	Er usti saqlash joyida
Yengil yonuvchan neft mahsulotlar uchun	4000	2000
Yonuvchan neft mahsulotlar uchun	20000	10000

Neft baza aholi punktlaridan, sanoat korxonalardan, temir yo'llardan 200 m dan kam masofada, va ularning joylashuvi tepada, falokat tufayli suyuqlikning oqib ketishi mumkin bo'lgan masofalari hisobga olinmaydi va ehtiyot choralari ko'rilmoqda. Ko'pgina neft bazalari shahar tashqarisida qurilgan va ular shunday temnr yo'lga va hamma foydalanadigan yo'llarga ulanishi kerak.Yog 'omborlarida neft va neft mahsulotlarini saqlash, ko'paytirish, tarqatish bilan turli jarayonlar sodir bo'ladi. Ushbu ishning ko'lami va mohiyati - bu neft bazasi yog 'omborining hajmi va funktsiyasiga qarab. Asosiy texnologik jarayonlarga neft va neft mahsulotlari kiradi temir yo'l va suv transportidan, neft va neftdan qabul qilish rezervuarlarda, temir yo'l rezervuarlarida va boshqa kemalarda mahsulotlarni saqlash idishlarga solib qo'yish, quvurlardan neft va neft mahsulotlarining miqdorini o'lchash, mahsulotlarni yo'l transportida joylashtirish, bochkalar va boshqa idishlar etkazib berish va boshqalar kiradi.

Magistral neft quvurlarini texnologik hisoblash. Neft va uning mahsulotlari quvurlarining texnologik hisob-kitoblari quyidagilarni o'z ichiga oladi: quvurlarni gidravlik hisob-kitoblari, uskunalarni tanlash, mexanik va termal hisob-kitoblar, quvurlarning eng maqbul (optimal) diametrini tanlash uchun texnik-iqtisodiy hisob-kitoblar. Quyidagilar hisobga olinadi: - quvurlar yotqizilgan chuqurlikda tuproqning o'rtacha oylik harorati

- Neft va uning mahsulotlarining zichligi 20 ⁰ C p=20, konsentratsiyasi 20 ⁰ C va 50 ⁰ C.Qovushqoqligi: V₂₀ va V₅₀. Quvurlar metallining mexanik parametrlari:

- kapital qurilish va ekspluatatsion xarajatlarni hisoblash usuli

iqtisodiy ko'rsatkichlar:

- Quvur yo'nalishi profilining chizmasi.

Quvurni gidravlik hisoblashning asosiy vazifasi: trubaning uzunligi bo'ylab umumiy bosim pasayishini aniqlang, haydovchi nasos stantsiyalari sonini aniqlang va uni yo'naltiring joylashtirishni o'z ichiga oladi. Quvurlarni gidravlik hisoblash ketma-ketligi quyidagicha amalga oshiriladi.Quvurlar diametri va suv o'tkazuvchanligi va yopishqoqligi jihatidan o'zgaruvchanligi oqim rejimi aniqlanadi. Quvur ichidagi bosim pasayishi gidravlik qiyalik qiymatlari bilan belgilanadi. marshrut profilining rasmiga binoan ishlov berish joyiga olib boriladigan yo'nalish uzunlik va geodezik nuqtalar farqi (Z) aniqlanadi.

- Yuqoridagi ma'lumotlar asosida nasos stantsiyalari soni aniqlanadi.

Davon punkti - bu hisoblab chiqilgan quvur liniyasining balandligi neft yoki undan hosil bo'lgan mahsulotlar keyingi nuqtaga (NS) etkazib berish nuqtasi. Quvurlarning o'tkazuvchanligi - hech bo'lmaganda maqbul parametrlarda va qabul qilingan rejimda quvur orqali pompalanadigan yog 'yoki moyning maksimal miqdori mahsulotlar miqdori tushuniladi. Yuqoridagilardan kelib chiqqan holda, neft va uning mahsuloti quvurlari texnologik hisoblashning mazmuni bilan tanishaylik:

1. Yillik mahsulot o'tkazuvchanligi bo'yicha trubaning soatiga yoki soniyasiga tashiladigan neft yoki neft mahsulotlarining miqdorini aniqlang.

qсоат=Qй/350*24*:м3 /соат.qсек=Qй/350*24*.3600

Bu erda: Qy - quvurning yillik mahsulot o'tkazuvchanligi m / yil. 350 – trubadan yil davomida ish kuni,  - uzatilayotgan mahsulotning zichligi t / m3 24 soat, 3600 - sek.

2. Qabul qilingan suyuqlikning tematik o'tkazuvchanligi va oqim tezligi (1,5 - 2,5 m / s) quvur diametri shunga qarab belgilanadi. d= (4*qсек/*w) м.

Bu erda: q_sek - bu sekundiga trubaning o'tkazuvchanligi, m3/ soniya

W-suyuqlik oqim tezligi, m \ s.

Belgilangan quvur diametri GOSTga muvofiq eng katta tomonga yaxlitlanadi. Quvurdan Devorning qalinligi mexanik hisoblash orqali aniqlanadi.

3. Quvurlarni gidravlik hisoblash quyidagi iboralar yordamida amalga oshiriladi ortadi. Dumaloq kesilgan quvur ichidagi bosim ishqalanishda (h_t) pasayish Darcy-Vaysbax ifodasi bilan hisoblanadi.

hт= (L/d) .w 2 |2q

bu erda: - gidravlik qarshilik koeffitsienti.L - trubaning uzunligi, M, d - trubaning ichki diametri.m w - suyuqlik oqimi tezlik, m / s, q- erkin tushish tezligi, m / s2 (9,8 m / s2) Shlangi qarshilik koeffitsienti o'lchov birligiga ega bo'lmagan raqamdir. U suyuq harakat rejimiga qarab va Reynalds (Re) mezoni bilan tavsiflanadi. U o'ziga tegishli o'z navbatida suyuqlikning o'rtacha tezligiga (w): trubaning diametri (d) va suyuqlik kinematik yopishqoqlikka bog'liq (v).

Re = w*d|

Suyuqlik oqimi laminar bo'lsa, dumaloq kesilgan quvurlarda (Re2000 da) (gidravlik) ishqalanish koeffitsienti faqat Re soniga bog'liq, bu НавьеСтокс ifodasi bilan aniqlanadi.

= 64\Re

Re3000 da suyuqlik oqimi turbin rejimida bo'ladi.

Re soni 20003000 bo'lganida ikkala o'qish rejimini kuzatish mumkin. Turbulent oqimda  nafaqat Re mezoniga, balki trubaning pürüzlülüğünə ham bog'liq (E) silliqlik, yangi yoki eski va boshqa parametrlarga qarab gidravlik qarshilik koeffitsienti tegishli iboralar yordamida aniqlanadi. Dizayn standartlariga muvofiq magistral quvurlarni gidravlik-amaliy hisoblashda Re soni 2000 dan 3000 gacha bo'lganda  koeffitsientni aniqlashda quyidagi empirik ifoda ishlatiladi. J=(0,16Re – 13)10-4 .

4. Quvurning gidravlik qiyaligi (i) ni aniqlang. Shlangi qiyalik quvurning har bir uzunligi uchun ishqalanish (h_t) tufayli bosimning pasayishi nisbati. i= hт\L ёки i=(\d)*(w 2 |2q)

Bir trubadagi suyuqlikning oqim tezligi (m / s) quyidagi ifoda bilan aniqlanadi. W=qc|F=4qc|Д 2

Bu yerda:q xaydalayotgan suyuqlikning miqdori m ³ /s

5. Quvurning uzunligi bo'ylab bosimning to'liq yo'qolishi quyidagi ifoda bilan berilgan hisoblanadi.

H=hт+hm+Z

Bu yerda: hm- mahalliy qarshilikdagi bosim yo'qotilishining yig'indisi, Z-quvur liniyasi marshrutining so'nggi va boshlang'ich nuqtalari joylashgan joy balandligiorasidagi farqni ko'rsatuvchi miqdor.Mahalliy qarshilik orqali bosimning pasayishi quyidagicha hisoblanadi.

hm=w 2 |2q

bu erda  - mahalliy qarshilik koeffitsienti. Uning qiymati mahalliy qarshilik turiga qarab jadval yordamida olinadi. -to'ldirish koeffitsienti (turbulent rejim uchun tur = 1, Re va  ga muvofiq laminar rejim uchun uning qiymati jadvalga muvofiq qabul qilinadi.

Gazlarni magistral gaz quvurlari texnologik hisobidan o'tkazish jarayon bilan bog'liq ko'rsatkichlarni aniqlash. Texnologik hisob-kitoblar Magistral gaz quvurlarini gidravlik hisoblash quvur liniyasidagi bosimni o'z ichiga oladi yo'qotish: kompressorlar orasidagi masofalar: quvurlar diametri va haydash harorati rejimini aniqlash hisob-kitoblari. Texnologik hisob-kitoblar magistral gaz quvurlarini loyihalashda qabul qilingan me'yorlar asosida ortadi. Texnologik hisob-kitoblarni amalga oshirish uchun quyidagi ma'lumotlar talab qilinadi:

- Gazning kimyoviy tarkibi va fizik ko'rsatkichlari:

- Quvurning yillik gaz o'tkazuvchanligi:

- Quvurning umumiy uzunligi:

- Gaz harorati ko'rsatkichlari:

- Marshrut profilini chizish, geologik sharoitlar:

- elektr ta'minoti manbai va yo'ldan masofa haqida ma'lumot va boshqalar.

Texnologik hisob-kitoblarni amalga oshirayotganda ma'lum bir hisoblash ko'rsatkichlar nomogramlar va jadvallar bo'yicha qabul qilinadi.

Gaz quvurini gidravlik hisoblashda trubadagi va gazdagi bosim pasayadi quvur liniyasining quvvati va boshqa ma'lumotlarga ko'ra, kompressor stantsiyalari (KS) orasidagi masofa aniqlanadi. Gaz quvurining o'tkazuvchanligi bu trubaning mahkamlash chegarasi maksimal bosim indikatorda va trubaning boshida, kun davomida u orqali ushlab turilganda haydash mumkin bo'lgan gaz miqdori. Kunlik gaz o'tkazuvchanligi (million m3)/ sut quyidagi ifoda bilan aniqlangan.

q= Qой/365 Кй: м3 /сут

Bu erda: Qy - bu yillik gaz iste'moli, ya'ni yil davomida quvurga tushadigan gaz miqdori (20⁰C va 760 mm simobda) Ki - o'rtacha yillik gaz iste'moli samarasizligi indikativ koeffitsient. Gaz osti gaz saqlamaydigan va uzunligi 300 km dan oshadigan gaz quvurlari Uzunligi 30 km dan kam bo'lgan gaz quvurlari uchun Ki = 0.85 Ki = 0.75 ga teng. Gaz quvurlari parametrlariga va gazning fizik xususiyatlariga qarab o'tkazuvchanligi (q mln. m3)/ sut quyidagi ifoda bilan hisoblanadi.

qc=0,326.10-6 d 2,5(Рб 2 -Рох 2 /*Тур *Zур *L)

bu erda: R_b va R_ox - mos ravishda uchastkaning boshida va oxiridagi bosim, kg / sm2: d -trubaning ichki nominal diametri, mm: -gaz quvurining gidravlik qarshiligi, pompalanadigan gazning harorati uzunligi bo'yicha o'rtacha harorat, K: Zur - o'rtacha gazsiqilish koeffitsienti, -gazning havoga nisbatan zichligi: l - uchastkaning zichligikm.Quvurdagi gazning oqim rejimiga, trubadagi gidravlik qarshilikka bog'liq quyidagi umumiy ifoda bilan aniqlanadi. (Re = (2-3))*103 bo`lganda _тр=0,067 (158/Re) ^0,2=0,1844/Re^0,2

Bu erda: Re - Reynolds soni.gidravlik qarshilik qiymati quvurning yangi eskiligi va uning ichki qismiga g`adr budurlik ko'rsatkichlariga, oqish rejimining bir rejimdan boshqasiga o'tish darajasi ularning ta'sirini ko'rsatib, tegishli ravishda rejimga o'tishga bog'liq Ifodalardan foydalanib, har bir uchun _тр qiymati aniqlanadi. Renolds korsatkichi quyidagi ifoda bilan hisoblanadi.

Re = 1,81 *103 q  |d

Gaz quvurlarini hisoblashda va ishlatishda suv, gaz kondensati va gidratlar shakllanish joylarini aniqlash va trubaning tashish qobiliyatini aniqlash sizga harorat rejimi haqida ma'lumot kerak bo'ladi. Ushbu rejim to'g'ri o'lchov yoki hisoblash orqali aniqlanadi. Amaliy hisob-kitoblarda VG Shuxovning ifodasi O'rtacha harorat yordamida aniqlanadi.

t^ур=t_гр+(t_бош-t^гр)/х*(1-е ^-х )

uchastkaning oxiridagi gazning harorati uchun: t_ох=t_гр+(t_бош-t_гр)/е^х

Бу ерда: х = 0,225 Кт d т l / q*ур*106

Gaz quvurining diametrini aniqlash uchun 3 xil diametrli gaz quvurida kapital xarajatlar aniqlanadi. Buning uchun har bir trubaning diametri iqtisodiy va gidravlik hisob-kitoblar diametri bo'yicha amalga oshiriladi gaz quvurida tashilgan gaz hajmi, kapital va foydalanish xarajatlari yig'indisi Gaz trubasining uzunligi birliklarida, agar u ahamiyatsiz bo'lsa, nisbati bir xil bo'ladi diametrli gaz quvuri qabul qilinadi.

Суд=Сг/q *310 +Cк/q*310*е минг сум (млн*м3 /км)

Bu erda: S_ud - kompressor stantsiyalarining o'ziga xos kapitali va quvur uzunligi Tashilayotgan gaz hajmining birligiga sarflanadigan umumiy xarajatlar nisbati: Sg va Sk - mos ravishda quvur liniyasi (minimal sum / km) va kompressor stantsiyalari bo'ylab Xarajatlar (ming so'mda): 310 - o'rtacha yillik ish kuni: l - hisoblangan uchastkaning uzunligi, km.

1.Ishga tushirish nasonlarining

2.Bosh stansiyadagi nasosning

3.Bosh nasos stansiyasining

4.Bosh va oraliq nasos stansiyasining

5. Bosh va ikkita oraliq nasos stansiyalarining

6.Bosh va 3 ta oraliq nasos stansiyasining

7.Bosh va 4 ta oraliq nasos stansiyalarining

8.Eng optimal ish parametrlari.

Quvurlar orqali chiqarilgan moy tarkibida kerosin va oz miqdordagi moddalar mavjud yog 'qo'shimchalari (kerosinlar va oz miqdordagi mexanik qum). Haydash jarayonda ma'lum bir haroratda yog'da erigan parafinlar trubaning devoriga tushadi chukadalar. Asfalt tarkibidagi parafin zarralari - yog'da konsentrlangan qatronlar mexanik ifloslantiruvchi moddalar bilan aralashtirib, trubaning devoriga va uning qobig'iga o'tiring sirt maydonini qisqartirish va mahsulotning o'tkazuvchanligini kamaytirish. O'tkazuvchanlik Vaqti-vaqti bilan quvvatning pasayishini oldini olish uchun trubaning ichki yuzasi tozalanadi. Buning uchun mexanik qog'oz qisqichlari va turli xil konstruktsiyalarning sharlaridan ishlatilgan. Mexanik skripkalar ikkita tugundan iborat: quvur devoriga tegib turgan metall taroq tozalash va manjit kompleksi. Ular milga o'rnatilgan. Qog'oz qisqichlarining diametri quvurning ichki diametriga nisbatan 35 - 40 mm. Katta bo'ladi Bu manjetning quvur devoriga tushishiga olib keladi. Manjit va chuqurchalar tutashgan quvurlar, diametri kamaygan qismlardan va kranlar orqali o'tishni ta'minlaydi. skrepka quvur harakati paytida barcha ifloslantiruvchi moddalarni quvur devoridan olib tashlaydi tozalangan va ifloslantiruvchi moddalar keyingi stantsiyada ajratilgan. Qog'ozlar oraliq stantsiyalarda quvurlarni tushirish va qabul qilish uchun maxsus kameralar qurilgan.

Keyingi vaqtlarda quvurni kerosin va boshqa qoldiqlardan tozalashda u elastik bo'ladi benzinga chidamli balonlarda ishlatiladi. Kauchuk to'plardagi metall yoki plastmassa Chuqurchalar o'rnatilgan. Ularning plomba moddalari - asosan suv bilan to'ldiriladi va diametri quvurning ichki diametriga muvofiq 1,01 ga oshiriladi. Ular maxsus trubaning ichidagi (haydash stantsiyasida) quvurni tushiradigan qurilma yordamida amalga oshiriladi. Keyingi haydash stantsiyasida (yoki kerakli nuqtada) ularni maxsus qurilmalar qiling quvurlar yordamida. Quvurga tashlanadigan to'plar soni 10 tagacha bo'ladi Burg'ilash jarayoniga xalaqit bermasdan neft quvurlarining ichki yuzasini tozalash bajarishga imkon beradi.

Gaz quvurlarini ishlatish paytida uning ichki yuzasida mexanik qoldiqlar,korroziya mahsulotlari, suv va kondensat to'planadi. Ular, o'z navbatida, gaz quvurlar o'tkazuvchanligining pasayishiga olib keladi. Neft quvurlari Gaz quvurlari vaqti-vaqti bilan tozalanadi. Tozalash vositasi ajratuvchi pistonlar va kauchuk to'plar asbob sifatida ishlatiladi. Ularni quvurga o'rnatish va tushirish uchun maxsus tushirish va qabul qilish moslamalari yordamida amalga oshiriladi. Quvurga tushiriladigan tozalash vositalarining harakati Tozalash moslamasi oldidagi bosimga nisbatan 0,03  0,05 Mpa ko'paytirish yo'li bilan amalga oshiriladi (rasmga qarang).

Gaz quvuridagi tozalash moslamasining harakati. 1-Quvur: 2- tozalash moslama: 3 tozalash moslamasini quvur ichiga tushuruvchin uzel.

Gazning tarkibiga gazning quvuri materialiga, gaz quvurlarining turiga qarab, ya’ni o‘tkazish usuliga qarab gaz quvurlari ichki yoki tashqi korroziyaga uchraydi. Ichki korroziya, asosan, gaz tarkibidagi agressiv qo‘shimchalarga bog‘liq (H2 S, O2 , suv bug‘i va boshqalar). Ular gaz quvurini ichidan korroziyaga olib boradi. Bunday korroziyadan qutilish uchun gazni gaz konlaridan chiqqan joyida yaxshilab tozalash kerak. Gaz quvurlarining tashqi korroziyasi ularning o‘tkazish usuliga bog‘liq bo‘lib, agarda yer usti gaz quvuri bo‘lsa, uni ikki marta bo‘yash kerak. Yer osti gaz quvurlarida esa xar xil korroziyaga qarshi qoplamalar qo‘llaniladi. Yer osti gaz quvurlari korroziyasi uchga bo‘linadi: – kimyoviy korroziya; – elektrokimyoviy korroziya; – elektr korroziyasi.

Kimyoviy korroziya. Bu korroziya eng oddiy korroziya bo‘lib, bunda gaz quvurlari namlik va kislorod ta’sirida zanglaydi. Bunday korroziyada gaz quvuri sirtini korroziya mahsuloti – zang bir tekisda qoplaydi va korroziyaning keyinchalik bo‘lishini kamaytiradi. Bu korroziya xavfli emas.

Elektrokimyoviy korroziya davrida yer osti gaz quvurining metalli quvur qoplamasi buzilgan joylarda tuproqdagi tuzlar ishqorlar va namlik ta’sirida galvanik juftlik hosil qilib, past kuchlanishdagi elektr toki va quvurda katod va anod zonalari paydo bo‘ladi. Bu zonalar orasida elektr tokining harakati vujudga keladi. Bu tok katod zonada gaz quvuriga kiradi, anod zonada esa undan chiqadi.

Elektr korroziyasi tramvay, elektrichka, metro relslaridan qochgan, adashgan (daydi) toklarning quvurga kelib tushishidan sodir bo‘ladi. Bu toklar relsning ulangan joylaridagi kontaktning yaxshi bo‘lmasligi sababli yerga o‘tadi va yer osti gaz quvurining qoplamasi buzilgan joylardan quvurga kiradi. Tok kirish zonasi katod, chiqish zonasi anod zona deyiladi. Bu tok elektr podstansiyasi oldidan o‘tganda quvurdan yerga o‘tadi. Yerdan relsga o‘tib, podstansiyaning manfiy shinasiga borib tushadi. Elektr korroziya anod zonada daydi toklarning quvurdan yerga chiqish joyida sodir bo‘ladi, chunki daydi toklar quvurdan metall ionlarini olib chiqadi. Yer korroziyalarining eng xavflisi elektr korroziyasidir.

Gruntning korrozion faolligi uning tarkibi, namligi, havo o‘tkazuvchanligiga, yerdagi tuz va ishqorlarning miqdoriga va yerning elektr o‘tkazuvchanligiga bog‘liq. Quruq tuproq korroziya jihatdan uncha xavfli emas. Namlik oshishi bilan, yerning korrozion faolligi ham oshib boradi. Maksimal korrozion faollik tuproqda 10 – 15 % namlik bo‘lganda bo‘ladi. Lekin tuproq namligi 20 – 24 % dan oshganda, korrozion faollik kamayadi. Agarda quvurga goh namlik, goh kislorod ta’sir qilib tursa, unda korroziya kuchayadi. Umumiy qilib olganda, gruntning korrozion faolligi uning solishtirma elektr qarshiligi orqali aniqlanadi. Gruntning solishtirma elektr qarshiligini milliampermetr, elektr batareyasi va ikkita elektrod qoziq yordamida aniqlash mumkin. Bu qoziqlar gaz quvuri chuqurligicha qoqiladi va o‘zgarmas tok manbasiga ulanadi. Hosil bo‘lgan elektr zanjirida tok milliampermetr yordamida o‘lchanadi va quyidagi formula orqali gruntning solishtirma elektr qarshiligi aniqlanadi. Yerning solishtirma elektr qarshiligi qancha ko‘p bo‘lsa, uning korrozion faolligi shuncha past bo‘ladi va, aksincha. Yerning korrozion faolligi yil fasllariga bog‘liq. Odatda, bahorda va kuzda gruntning solishtirma qarshiligi past bo‘ladi. Yerning korrozion faolligi uning yil davomidagi minimal elektr qarshiligi bo‘yicha aniqlanadi. Yerning solishtirma elektr qarshiligiga qarab uning korrozion faolligi quyidagicha baholanadi: 6. 3- rasm. Gruntning korrozion faolligini aniqlash 85 Solishtirma elektr qarshilik 5 Om m gacha bo‘lsa, o‘ta yuqori korrozion faol grunt; 5 dan 10 Om m gacha bo‘lsa, yuqori korrozion faol grunt; 10 dan 20 Om m gacha bo‘lsa, ko‘tarilgan korrozion faol grunt; 20 dan 100 Om m gacha bo‘lsa, o‘rtacha korrozion faol grunt; 100 Om m dan yuqori bo‘lsa, past korrozion faol grunt hisoblanadi. Gaz quvurining korrozion holatini hamda uning yerga nisbatan elektr potensialini, yer osti gaz quvurlaridagi daydi toklarning kuchini va yo‘nalishini aniqlash uchun nazorat punktlarida elektr o‘lchov ishlari olib boriladi. Gaz quvurlari uchastkalarida ularning elektr potensiali yerga nisbatan q 0,1 v va undan yuqori bo‘lsa, bunday gaz quvurlari elektr himoya usullariga muhtoj.

Gaz quvurlarini izolatsiya qilishdan oldin ular metall setka yordamida yaltiraguncha tozalanadi. Undan so‘ng quvur benzin bilan artib 86 chiqiladi va quvur sathiga gruntovka surtiladi. Gruntovkaning tarkibi uch qism benzin va bir qism eritilgan bitumdan iborat bo‘lib, benzinga sekin-asta 160 – 180 °C li eritilgan bitum quyiladi va aralashtirib turiladi. Teskarisini qilish, ya’ni eritilgan bitumga benzin quyish mumkin emas, chunki benzin yonib ketishi mumkin va benzin bitum bilan yaxshi aralashmaydi. Gruntovka surtishdan maqsad, undan keyin quvurga surtiladigan bitum quvurga yaxshi yopishadi va yorilib ketmaydi. Normal izolatsiya tarkibi: – gruntovka; – eritilgan bitum; – kraft qog‘oz. Qoplamaning umumiy qalinligi 3 mm bo‘ladi. Kuchaytirilgan izolatsiya tarkibi: – gruntovka; – eritilgan bitum; – kuchaytiruvchi qatlam (gidroizol, brizol yoki steklotkan); – eritilgan bitum; – kraft qog‘oz. Izolatsiya umumiy qalinligi – 6 mm. O‘ta kuchaytirilgan izolatsiya tarkibi: – gruntovka; – bitum; – kuchaytiruvchi qatlam; – bitum; – kuchaytiruvchi qatlam; – bitum; – kraft qog‘oz. Izolatsiya umumiy qalinligi – 9 mm. Agarda yerning korrozion faolligi past bo‘lsa, unda normal izolatsiya qo‘llaniladi. Agarda yerning korrozion faolligi o‘rtacha bo‘lsa, unda kuchaytirilgan izolatsiya qo‘llaniladi. Qolgan paytlarda esa o‘ta kuchaytirilgan izolatsiya qo‘llaniladi. Shahar sharoitida yerning korrozion faolligi qanday bo‘lishdan qat’i nazar, faqat o‘ta kuchaytirilgan izolatsiya qo‘llaniladi. Chunki shaharlarda yerning tarkibi har xil bo‘lishi mumkin va, bundan tashqari, shahar yerlarida daydi toklar mavjud bo‘ladi. Qoplama sifatida polixlorvinil lentalar qo‘llanilganda, quvur yaxshilab tozalanadi. Undan keyin unga gruntovka surtilib, polixlorvinil yopishqoq lenta maxsus mashinalar yordamida quvurlarga o‘raladi. Bu lentalar qalinligi 0,3 mm bo‘ladi, eni esa 0,4 – 0,5 m bo‘ladi.

Korroziyadan himoya qilish ikki xil bo‘ladi: – nofaol himoya; – faol himoya. Nofaol himoyaga gaz quvurlarini korroziyaga qarshi izolatsiya – qoplama bilan o‘rash kiradi. Faol usullarga esa gaz quvurlarining elektr himoya usullari kiradi. Izolatsiyada, asosan, neft bitumidan foydalaniladi. Bitumning mexanik mustahkamligini oshirish uchun unga 10 – 15% miqdorida qalin sement va mayda asbest kukunlari qo‘shiladi. Izolatsiyani kuchaytirish maqsadida brizol, gidroizol, steklotkan va polixlorvinil yopishqoq lentalar ishlatiladi. Gidroizol – bu qalin asbest qog‘oziga 150 yo 20% selluloza qo‘shilib, bitum shimdirilgan rulonli lenta. Brizol – bu eski avtomobil ballonlari maydalanib, bitum bilan qaynatilib tayyorlangan rulonli materialdir. Kuchaytiruvchi qatlamlarning soniga qarab gaz quvurlarining izolatsiyasi uch xil bo‘ladi: normal izolatsiya; kuchaytirilgan izolatsiya; o‘ta kuchaytirilgan izolatsiya. Gaz quvurlarini izolatsiya qilishdan oldin ular metall setka yordamida yaltiraguncha tozalanadi. Undan so‘ng quvur benzin bilan artib chiqiladi va quvur sathiga gruntovka surtiladi. Gruntovkaning tarkibi uch qism benzin va bir qism eritilgan bitumdan iborat bo‘lib, benzinga sekin-asta 160 – 180 °C li eritilgan bitum quyiladi va aralashtirib turiladi. Teskarisini qilish, ya’ni eritilgan bitumga benzin quyish mumkin emas, chunki benzin yonib ketishi mumkin va benzin bitum bilan yaxshi aralashmaydi. Gruntovka surtishdan maqsad, undan keyin quvurga surtiladigan bitum quvurga yaxshi yopishadi va yorilib ketmaydi. Normal izolatsiya tarkibi: – gruntovka; – eritilgan bitum; – kraft qog‘oz. Qoplamaning umumiy qalinligi 3 mm bo‘ladi. Kuchaytirilgan izolatsiya tarkibi: – gruntovka; – eritilgan bitum; – kuchaytiruvchi qatlam (gidroizol, brizol yoki steklotkan); – eritilgan bitum; – kraft qog‘oz. Izolatsiya umumiy qalinligi – 6 mm. O‘ta kuchaytirilgan izolatsiya tarkibi: – gruntovka; – bitum; – kuchaytiruvchi qatlam; – bitum; – kuchaytiruvchi qatlam; – bitum; – kraft qog‘oz. Izolatsiya umumiy qalinligi – 9 mm. Agarda yerning korrozion faolligi past bo‘lsa, unda normal izolatsiya qo‘llaniladi. Agarda yerning korrozion faolligi o‘rtacha bo‘lsa, unda kuchaytirilgan izolatsiya qo‘llaniladi. Qolgan paytlarda esa o‘ta kuchaytirilgan izolatsiya qo‘llaniladi. Shahar sharoitida yerning korrozion faolligi qanday bo‘lishdan qat’i nazar, faqat o‘ta kuchaytirilgan izolatsiya qo‘llaniladi. Chunki shaharlarda yerning tarkibi har xil bo‘lishi mumkin va, bundan tashqari, shahar yerlarida daydi toklar mavjud bo‘ladi. Qoplama sifatida polixlorvinil lentalar qo‘llanilganda, quvur yaxshilab tozalanadi. Undan keyin unga gruntovka surtilib, polixlorvinil yopishqoq lenta maxsus mashinalar yordamida quvurlarga o‘raladi. Bu lentalar qalinligi 0,3 mm bo‘ladi, eni esa 0,4 – 0,5 m bo‘ladi. Gaz quvurlarini korroziyadan saqlashning faol usullariga quyidagi elektr himoya usullari kiradi: – elektrodrenaj; – katod himoyasi; – protektor himoyasi. Elektrodrenaj himoyasida gaz quvurlariga kelib tushgan daydi toklarni anod zonasidan izolatsiya qilingan drenaj kabel yordamida qaytarib, daydi toklar manbayi bo‘lgan relsga yoki tortish podstansiyasining manfiy shinasiga yetkazib berishga aytiladi. Toklarning kabel yordamida chiqishi natijasida elektr korroziya to‘xtaydi. Elektr drenajlar uch xil bo‘ladi. Oddiy drenaj. Bunda yarimo‘tkazgich qo‘llanilmaydi. Shuning uchun drenaj kabeli elektr podstansiyasining manfiy shinasiga ulanadi. Uni relsga ulash mumkin emas, chunki rels uzilgan paytda tok drenaj qurilmasi orqali gaz quvuriga o‘tib ketadi. Bu esa juda xavfli. Polyarizatsiya qilingan drenajda so‘rib oluvchi kabelni relsga ham ulash mumkin, podstansiyaning manfiy shinasiga ham ulash mumkin. Chunki bunda yarimo‘tkazgich qo‘llanilib, u tokni faqat quvurdan tashqariga o‘tkazadi. Kuchaytirilgan drenaj. Bunda maxsus qurilma ishlatilib, u elektr toki yordamida gaz quvurida doimiy manfiy potensialni ta’minlab beradi. Bitta elektrodrenaj qurilmasi 5 – 6 km masofadagi gaz quvurini daydi toklar korroziyasidan saqlashi mumkin.

Katod himoyasi yer osti gaz quvurlarini yerda bo‘ladigan elektrokimyoviy korroziyadan saqlaydi. Buning uchun tashqi o‘zgarmas tok manbayi yordamida gaz quvurida manfiy potensial hosil qilinadi, ya’ni gaz quvuri manfiy belgiga ega bo‘lgan katod zonasiga aylanadi. Anod sifatida esa yerga ko‘milgan eski qora metall bo‘laklaridan foydalaniladi (eski po‘lat quvurlar yoki relslar). Katod qurilmasida 1,2 – 2 V kuchlanishli o‘zgarmas tok manbayi ishlatiladi. Anoddan yerga tok o‘tgani sababli u o‘zi bilan metall ionlarini olib chiqadi va sekin-asta yemirilib boradi. Shuning uchun anodni ma’lum vaqt o‘tgandan so‘ng yangilash kerak. Quvur izolatsiyasining ahvoliga qarab bitta katod qurilmasi 1 – 20 km masofadagi yer osti gaz quvurini korroziyadan saqlashi mumkin.

Protektor himoyasi. Bunda anod sifatida rangli metalldan tayyorlangan elektrodlar qo‘llaniladi. Ular temirga nisbatan teskari potensialga ega bo‘lib, yerdagi tuz va ishqorlar bilan reaksiyaga kirishib, kichik kuchlanishdagi tok hosil qiladi. Bu anod toklar yer orqali katod vazifasini bajaruvchi quvurga borib tushadi va undan kabel yordamida nazorat punktidagi tutashtiruvchi simdan o‘tib, qaytib anodga tushadi. Shunday qilib, tutashgan elektr zanjiri hosil bo‘ladi va quvurni korroziyadan birmuncha saqlaydi. Bunday usul, asosan, shahardan tashqarida qo‘llanishi mumkin. Korroziyadan saqlash zonasi bilan emas (70 m gacha).

Xulosa

Xulosa o`rnida shuni aytish lozim,bu mustaqil ishni bajarish davomida gaz neft mahsulotlari konlardan istemolchilarga yetkazib berilguncha bir necha hisob ishlari bajarilar ekan.Misol uchun magistral neft quvurlarining texnologik hisobi va shu hisob ishlarida gidravlik hisob ishlari amalga oshar ekan.Bu gidravlik hisoblarda quvurdan o`tayotgan mahsulotning miqdori,va quvur diametri shuningdek bosim yo`qolishi oqish tezligi neft mahsulotning laminar yoki turbulentligi haqida hisob ishlari olib borildi.Bu harakatlarda mahalliy qarshiliklar aniqlanar ekan.nasos stansiyalarining quvvatini ham grafik orqali aniqladik.

Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati.

1.Toshmatov N, Xolboyev U.Neft gaz omborlari.

2. S. K. Kamolov, M. Bo‘ronov.Neft mahsulotlarini tashish va saqlash.

Internet manzili:

1.www.ru.wikipedia.org

2.www.aim.uz