Toshkent arxitektura qurilish

3.3- rasm. Kollektorlarning relef holatiga ko„ra joylashishi.

3. Kollektorning gidrologik hisobi

Kollektorlarning gidrologik hisobi – ma‘lum maydonning yuzasidan paydo bo‗ladigan suv sarfiga bog‗liq bo‗lib, uning uchun har bir suv oqizgichga tegishli kollektor hisobi alohida olib boriladi.

Har bir maydon yonidan qo‗shiladigan shahobchalar va bo‗ylama nishablikning o‗zgaradigan joylari chegaralanadi. Bir chegarada joylashgan quvurdagi suv sarfining farqi minimal bo‗lish sharti bilan inobatga olinadi.
Qor-yomg‗ir suvlarining sarfi quyidagi formula orqali topiladi [5]:
^{Q = qφFη} , l/s, (3.3)
bu yerda q – yomg‗irning jadalligi, 1 Ga yerga l/s; F – suv yig‗iladigan maydon yuzasi, ga; ^φ – oqizish koeffitsienti; ^η – katta maydonlarda yomg‗irning bir xil
miqdorda yog‗masligini hisobga oluvchi koeffitsient.
Bu koeffitsient suv yig‗iladigan maydonning yuzasi bo‗lib, uning miqdori yuzaga mos holda quyidagi qiymatlarga ega:
300 Ga – 0,96 1000 Ga – 0,91 3000 Ga – 0,83
500 Ga – 0,94 2000 Ga – 0,87 4000 Ga – 0,80
Yomg‗irning jadalligi prof. P.Gorbachev taklif qilgan usul yordamida aniqlanadi. Bu usulning mohiyati shundan iboratki, loyihalanadigan har qanday maydon uchun yomg‗irning takrorlanish davri bo‗yicha uning sarfini aniqlaydi.
Bu davr maydonning eng uzoq nuqtasidan kollektorgacha bo‗lgan masofaga ketgan vaqtga tengdir. Shunda ushbu vaqt kritik davrni bildiradi, yomg‗irning jadalligi esa chegara jadalligi deb nomlanadi. Shuning uchun ham ushbu usul chegara jadalligi nomini olgan. Bunda ma‘lum jadallikdan yomg‗irni oqib kelishi uchun ketgan vaqtning ildiz ostidan chiqarilgan davri ko‗paytmasi qiymatiga teng va u doimiydir:

i₁ = i₂
= i₃
= .... = i_n = Δ
(3.4)

Bu yerda, i – yomg‗ir jadalligi, mm/daq; t – yomg‗irning davomiyligi, daq;
^Δ - yomg‗ir kuchi bo‗lib, u nisbiy jadallikni ifodalaydi.

Δ
Yomg‗irning jadalligi qatlam bo‗yicha ^{i =}

ga teng bo‗ladi.

Yomg‗ir jadalligini qatlamdan hajmga ko‗chirsak, uning hisob sarfi

^{q = 166,7Δ} , 1 Ga l/s; bo‗ladi.
Ma‘lum iqlim tumanlari uchun yomg‗ir jadalligi quyidagicha aniqlanadi:

q =
A
_t n ^{, 1 Ga yerga l/s yoki (3.5)}


20 ⁿ q (1 + lg P)

_t n
^{q =} 20 , 1 Ga yerga l/s; (3.6)
bu yerda, A va n – iqlim tumaniga tegishli qiymatlar; q₂₀ – 1 yil davomidagi qaytarilish va 20 min davomida 1 Ga erga yog‗adigan (l/s) shiddatli yomg‗ir miqdori; t – shiddatli yomg‗irning davomi, min; S – iqlim koeffitsienti (Markaziy

Osiyo sharoitida S = 1,2); R – yil davomida yomg‗irning hisoblangan jadalligidan bir marta oshish davri; n, s ning qiymatlari maxsus xaritalarda beriladi; q₂₀ ning qiymati Markaziy Osiyo shaharlari uchun quyidagicha belgilangan: cho‗l mintaqalari uchun – 40; tog‗ oldi mintaqalari uchun – 60; tog‗li mintaqalar uchun – 80.