Toshkent arxitektura qurilish instituti qurilishni boshqarish fakulteti

TOSHKENT ARXITEKTURA QURILISH
INSTITUTI



QURILISHNI BOSHQARISH FAKULTETI



Axborot texnologiyalari kafedrasi

«QURILISHDA AXBOROT TEXNOLOGIYALARI»

FANIDAN

44-21 IQo’ guruh talabasi Muslimaxon Abduqayumovaning



1-LABORATORIYA ISHI


Mavzu: Axborot xavfsizligini ta’minlash usullari

Ishdan maqsad: Ushbu laboratoriya ishida biz axborotlarni qayta akslantirgan holda himoyalash,maxfiy saqlash, kalitni bilmay turib ham shifrlangan matnni ochish imkoniyatlarini o’rgandik.

REJA:

1. Axborot xavfsizligi.
2. Axborot xavfsizligini tamilashda kriptografik usullar.
3. Axborot xavfsizligini tamilashda kriptografik usullardan foydalanish va shifrlash va deshifrlash.

Nazariy qism:

1. Axborot xavfsizligi.
Kriptologiya – axborotni qayta akslantirib himoyalash muammosi bilan shug’ullanadi (kryptos – maxfiy, sirli, logos - fan). Kriptologiya ikki yo’nalishga bo’linadi kriptografiya va kriptoanaliz.
Kriptografiya - so’zi grek tilidan olingan bo’lib, “maxfiy yozish” degan ma’noni anglatadi. Umumiy qo’lanilishiga ko’ra mazkur tushuncha biror ma’lumotni maxfiy saqlash va himoyalash demakdir.
Kriptoanaliz – kalitni bilmasdan shifrlangan matnni ochish imkoniyatlarini o’rganadi. Kriptografik usullardan foydalanishning asosiy yo’nalishi – maxfiy axborotning aloqa kanalidan uzatish (masalan, elektron pochta), uzatiladigan xabarning uzunligini o’rnatish, axborotni (hujjatlarni, ma’lumotlar bazasini) shifrlangan holda raqamli vositalarda saqlash.

2. Axborot xavfsizligini tamilashda kriptografik usullar.
Axborotni himoyalash usullari qatoriga quyidagilarni ham keltirish mumkin.
sAxborot uzatilayotgan aloqa tarmog’ini muhofazalash.
sUzatilayotgan maxfiy ma’lumotni ochiq aloqa tarmog’ida boshqa bir ochiq ma’lumot bilan niqoblab muhofazalash (stegonografik usullar) usullaridan foydalanish. Uzatilayotgan ochiq ma’lumot ko’rinishini almashtirish muammosi aloqa tarmog’ida foydalanuvchilari o’rtasida yechilishi kerak bo’lgan masalaning bir tomoni bo’lsa, ikkinchi tomoni ma’lumot almashuvi amalga oshirilganda uzatilayotgan va qabul qilib ma’lumotning hamda foydalanuvchining haqiqiyligiga ishonch hosil qilish. Bu keltirilgan muammoni yechish uchun quydagilarni ta’minlash zarur:
1. Foydalanuvchilar va ma’lumotlarning haqiqiyligini tasdiqlash.
2. O’zaro muammolarga kirishib ma’lumot almashinuvchi tomonlarning bir birlariga zarar keltirish yoki aldash maqsadida qasddan qiladigan har qanday harakatlarni oldini olish.
Amaliy qism:

3. Axborot xavfsizligini tamilashda kriptografik usullardan foydalanish, shifrlash va deshifrlash.
Axborotni maxfiylashtirishda kriptografik usullardan keng qamrovda foydalaniladi hamda u 2 ta tizimga - simmetrik va asimmetrik kriptotizmlarga bo’linadi. Hozirgi kunda simmetrik kriptotizmlarga nisbatan zamonaviy va ishonchli bo’lgan asimmetrik kriptotizmlar keng foydalaniladi. Quyida asimmetrik kriptotizm tarkibiga kiruvchi “RSA” shifrlash algoritmi yorqin misol tariqasida keltirib o’tiladi.
RSA SHIFRLASH ALGORITMI

Foydalaniladigan kattaliklar:
q va p – tub sonlar;
(e, N) – Ochiq kalit (d, N) – Yopiq kalit;
C – Shifrlangan matn, M – Ochiq matn;
𝜑(𝑛) – Eyler funksiyasi;

RSA shifrlash usuli qo’llanilganda faqat sonlardan foydalaniladi. Quyida “Q” harfini shifrlashga va deshifrlashga harakat qilamiz. Algoritm quyidagi shartlarga amal qiladi.

• Ixtiyoriy ravishda p va q tub sonlar tanlanadi.

• C = mod N formuladan foydalanib shifr matn topiladi va qabul qiluvchiga jo’natiladi

• M = mod N deshifrlash formulasidan ochiq matn topiladi va qabul qiluvchi ma’lumotga ega bo’ladi.
IZOH:
Jo’natuvchi ham, qabul qiluvchi ham N ning qiymatini bilishi kerak. Jo’natuvchi e ning qiymatini tanlaydi va ma’lumotni shifrlab qabul qiluvchiga jo’natadi, qabul qiluvchi esa d ning qiymatini hisoblab ma’lumotni deshifrlash natijasida maxfiy xabarga ega bo’ladi.
HISOBLASH:
p = 3;
q = 7;
N = p * q = 3 * 7 = 21;
𝜑(𝑛) = (p – 1) * (q – 1) = 2 * 6 = 12;
e = 5; 1 < e ≤ 𝝋(𝒏)
5 * d = 1 mod 12 bundan: d =
Bunda k – butun son;
d = 12; (d ning qiymati yuqoridagi formuladan topildi. k = 7);
Ochiq kalit – (5, 21) Yopiq kalit – (12, 21);
C = mod 21 = 5;
M = mod 21 = 1;
Xulosa:

“Q” harfi ingliz alifbosida 17-o’rinda turgani bois P = 17 va bu jo’natuvchi tomonidan maxfiy xabar hisoblanadi. Hisoblash natijalariga ko’ra qabul qiluvchi 17 ya’ni “Q” harfiga ega bo’ldi. Demak RSA shifrlash algoritmi muvafaqqiyatli bajarildi.