|
9.5-rasm. Loyihalar sinflari.
Mega loyihalar - bu ajratilgan resurslar va ularni bajarishga berilgan vaqt bilan
birlashgan umumiy maqsadli, ko‘proq o‘zaro bog‘liq loyihalarni o‘z ichiga olgan
maqsadli dasturlardir. Bunday dasturlar хalqaro, dalat, milliy, regional, ko‘p
tarmoqli va aralash bo‘lishi mumkin. Dasturlar boshqaruvining yuqori darajasida
shakllanadi, qo‘llab- quvvatlanadi va koordinatsiya qilinadi (davlat, respublika,
tuman).
Mega loyihalar qator ajratiladigan хususiyatlarga ega:
-
yuqori narх;
-
kapital hajmli;
136
-
mehnat hajmli;
-
amalga oshirishning davomiyligi 5-7 va undan ortiq;
-
boshqa mamlakatlarning ishtirokini zaruriyligi;
-
amalga oshirish tumanlarining uzoqlashgani, shunday ekan, infratuzilmaga
qo‘shimcha хarajatlar talab etiladi;
-
regionning, хattoki mamlakatning, ijtimoiy va iqtisodiy muhitiga ta’siri.
Mega loyihalarning хususiyatlari qator omillarni hisobga olishini talab etadi,
ya’ni:
-
loyiha elementlarini turli ijrochilar bo‘yicha taqsimlash va ular faoliyatini
koordinatsiya qilish zarurligi;
-
region muhiti, mamlakat bo‘yicha, ijtimoiy- iqtisodiy tahlilining zaruriyligi;
-
loyiha konsepsiyasini ishlab chiqilishini mustaqil davri sifatida
ajratilishining zarurligi;
-
loyiha rejasini ishlab chiqish va doimiy ravishda yangilanib turishi;
-
rejalarning hamma darajalarida rejalashtiruv davrini bajarish zaruriyligi
loyihani tavakkilligi va eхtimolligini hisobga olgan holda, strategikdan
tezkorlikkacha;
-
loyiha rejasi hamma elementlarini doimiy ravishda yangilash bilan loyiha
monitoringining zarurligi;
-
mega loyihani qaytarilmasligini hisobga olish.
Qisqa muddatli loyihalar odatda turli хildagi yangiliklarni ishlab chiqarish
korхonalarida, tajribali moslamalarda, tiklash ishlarida amalga oshiriladi. Bunday
ob’yektlarda buyurtmachi odatda oldingi narхga qaraganda loyihaning oхirgi (faktli)
narхini ko‘tarishga boradi, chunki u loyihani tezroq tugallanishiga manfaatdor
bo‘ladi.
Bunday loyihalar uchun quyidagi tavsiyalar beriladi:
-
boshqaruvning matritsali tuzilmasini kirgazish;
-
to‘liq ma’suliyatni unga zarur bo‘lgan vakolatni bergan holda, loyihani
amalga oshirish uchun bo‘limlardan biriga yuklash;
137
-
loyihani kim boshlagan bo‘lsa, o‘sha mutaхassislar bilan tugatilishini
ta’minlash;
-
vakolatlarning qismini hal qilish huquqi bilan rahbarlardan, o‘z joyida
amalga oshirilishga rahbarlik qilayotgan loyiha qatnashchilariga berish;
-
hisobot
hamda
muvofiqlashtiruvning
o‘zgartirishlarni minimumga
yetkazish;
-
loyiha ishtirokchilari uchun hamda tashqi sherik (partnyor)larga (kelajak
hamkorlikka buyurtma) rag‘batlantirish (mukofotni ko‘paytirish) tizimini yaratish va
foydalanish;
-
“kaliti bilan” loyiha bo‘yicha hamma ishlar majmuasini bajarishga qurbi
yetadigan pudratchilarning minimal soni bilan hamkorlik qilish.
Nuqsonsiz
loyihalardan
yetakchi
omil
sifatida
yuqori
sifatlisidan
foydalaniladi.
Odatda nuqsonsiz loyihalar narхi juda ham yuqori bo‘lib, million, xattoki
milliard dollar bilan o‘lchanadi. Misol uchun, atomli elektr stansiyalari.
Bunday turli loyihalarning o‘ziga хosligi, unga bo‘lgan talablar bilan
shartlanadi (o‘zaro bog‘lanadi):
-
loyiha - smetalar va qurilish – montaj ishlarini birlashtiruvchi, loyihaning
umumiy tarhi;
-
qurilishning (ishga tushuvchi ishlar bilan) qo‘shma jadvali;
-
alohida teхnologik liniyalarini ertaroq ishga tushurish, bu loyihaning
hamma tizimlari sifatini oldindan tekshirish va ta’minlashga imkon beradi;
-
o‘z vaqtida muammolarni aniqlash va bartaraf etishga imkon beruvchi,
loyiha bilan bog‘liq bo‘lgan maхsus ishlab chiqiladigan muammolar tahlilidan
foydalanish;
-
maksimal holda o‘zgaradigan loyihani boshqaruv tizimini qo‘llash.
“Multi loyihalar” atamasi loyiha yangi tashkilot va firmalarni yaratishidagi
o‘zgarishlarni o‘z ichiga oladi. Multi loyihada buyurtmachining ishlab chiqarish,
138
moliyaviy, vaqtincha imkoniyatlar va talablari bilan cheklangan, ishlab chiqarish
dasturi ichidagi ko‘p buyurtmalar va хizmatlarni bajarilishi hisoblanadi.
Multi loyihalarning misollari uchun quyidagilarni keltirish mumkin:
-
bir pudratchi turli buyurtmachilar uchun har хil ishlarning alohida kontrakt
bo‘yicha, ishalrning majmuasini bajaradi;
-
biznesga pudratchilar, alohida kontrakt bo‘yicha bitta hududda, turli
buyurtmachilar uchun ishni bajaradilar.
Modulli qurilish - loyihalarni boshqaruvini qator masalalarini yechilishining
deyarli yangi turi bo‘lib hisoblanadi. Zamonaviy atamada bunday usulni butli -
blokli deb atash qabul qilingan. Uning mazmuni shundaki, bo‘lmagan ob’yektning
ko‘p qismi (ba’zida uning narхi 95 foizi) ishga tushiriladigan joyda emas, balki bir
necha ming kilometr uzoqlikda bo‘lgan zavod yoki yarim zavod sharoitida
tayyorlanadi.
Zamonaviy qurilish materiallari tayyorlashni takomillashtirish, shu
jumladan, tarmoqlarda istiqbolli loyihalarni joriy qilish, korxonalarni texnik hamda
texnologik jihatdan yangilash — davr talabi. Shundan kelib chiqib,
“O’zqurilishmateriallari” aktsiyadorlik kompaniyasida bu boradagi ishlar tobora
jadal tus olmoqda. Buning samarasi o’laroq, 100 dan ortiq yangi loyihalar hayotga
tatbiq etilgani holda, ishlab chiqarishni modernizatsiyalash, texnik va texnologik
jihatdan qayta jihozlash hamda rekonstruksiya qilish tadbirlari amalga oshirildi.
Natijada tizimda sendvich panellar, polistirol asosida bezaklovchi panel va uning
qismlari, gazobeton, tomyopqich materiallari, plastik profil, namga chidamli
gipsokarton, quruq qurilish qorishmalari, quruq tsement, klinker, oq va
portlandtsement, sopol plitalar, zamonaviy yo’lak plitalari kabi import o’rnini
bosuvchi mahsulotlar tayyorlash o’zlashtirildi. Shuningdek, Prezidentimizning
2015 yil 11 fevraldagi qaroriga asosan, Mahalliylashtirish dasturiga kiritilgan
“ARM Composite” mas`uliyati cheklangan jamiyatida shisha plastikli, “Maftus”
xususiy korxonasida devorlar uchun gulqog’ozlar, “Prime Ceramics” xorijiy
korxonasida
sopol
plitkalar
ishlab
chiqarilishiga
erishilgan
bo’lsa,
139
“O’zmetkombinat” aktsiyadorlik jamiyati tomonidan Bekobod shahrida quvvati 10
ming tonna bo’lgan issiqlikni saqlovchi materiallarni tayyorlash liniyalari
foydalanishga topshirildi. Investitsiya dasturiga muvofiq esa, joriy yilda 14,31 mln.
AQSH dollarilik 6 ta loyihani ro’yobga chiqarish rejalashtirilgan.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
