Тошкент архитектура-қурилиш институти фалсафий ва ижтимоий-сиёсий фанлар кафедраси

"Девон Амир-ал-мулк" ѐки "ал-расайи" давлат аҳамиятига молик бўлган расмий ҳужжатларни тузиш билан шуғулланган. Бундан ташқари бу девон чет давлатлар билан бўладиган муносабатларни ҳам бошқарган.
"Соҳиб аш-шурат" девони давлатнинг бутун ҳарбий ишларини, шу жумладан амирнинг шахсий қўшинини бошқарган. "Соҳиб аш-шуратънинг маҳсус ѐрдамчиси-Арис бўлган. У маҳкама ва унинг бошлиғи амир қўшини хазинаси билан шуғулланган. Қўшимча бир йилда тўрт марта маош тўлаган. Давлатни идора этишда "соҳиб ал-борид" девонининг аҳамияти ҳам жуда катта бўлган. Бу девон давлат аҳамиятига молик бўлган ҳужжатларни ва хабарларни етказиш билан шуғулланган. Девоннинг ҳамма шаҳар ва вилоятларда маҳаллий маҳкамалари бўлган.
"Мухтасиба" девони бозорларни, сотувчиларни, қадоқбошларнинг оғирлиги, бозордаги молларнинг нархини, сифатини назорат қилган.
Давлат хазинасининг даромадларини ва харажатларини "мушриф" девони назорат қилган. Бундан ташқари "қози аз-зия" ва "вақф девонлари бўлган. "Қози аз зия" девони давлат ерларини, "вақф девони ҳадя этилган ерларни ва мусулмон руҳонийларининг бошқа мол-мулкларини назорат қилишган.
Девонларнинг айтарли ҳаммасини вилоятларда бошқармалари бўлган. Девонларнинг вилоятлардаги бошқармалари бир томондан ўз девонларига, иккинчи томондан вилоят ҳокимига бўйсунишган. Бундан фақат "Соҳиб ал- борид" девонининг амалдорлари мустасно бўлган.
Вилоят ва туманлар амир томонидан тайинланган ҳокимлар томонидан идора қилинган. Одатда бундай лавозимга маҳаллий бой зодагонлар тавсия этилган. Сомонийлар давлатида мусулмон руҳонийларнинг таъсири ниҳоятда кучли бўлган. Улар марказий ҳокимият ишларида ҳам фаол иштирок этганлар. Сомонийлар давлатининг диний ҳаѐтида ҳанифийлар мазҳаблигига мансуб руҳонийлар ҳамма диний лавозимларни ўз қоиларига олишган. Руҳонийларнинг бошлиғи "устод", кейинчалик "Шайх ул-ислом" деб аталган. "Устод" дан сўнг ўз лавозими бўйича руҳонийлар орасида "хатиб" турган. У жомеъ масжидларида жума намозида хутба ўқиш ҳуқуқига эга бўлган. Бу даврда Бухоро Шарқдаги ислом оламининг энг нуфузли марказларидан бирига айланади. Моварауннаҳрдаги дастлабки мадрасаларнинг бу ерда барпо этилиши ҳам бежиз эрнас.
Ер эгалигининг қуйидаги шакллари мавжуд бўлган: