Тошкент архитектура – Қурилиш университети “Қурилиш материаллари, буюмлари ва конструциялари технологияси”, кафедраси «Корхонада тайёрланган қурилиш конструкциялари»

М ва Q ларнинг аниқланган қиймати бўйича бир оралиқли панелларнинг эгилувчанлик кесими худди тўғри бурчакли ёки таврли кесим каби ҳисобланади. Мураккаб кесимли ораёпма йиғма панеллар (қовурғали, кўпқовурғали, бўшлиқли ва б.) ҳисоблашда таврли ёки икки таврли кесимига эквивалент қиймат келтирилади (3-расм). Бундай ҳолда чўзилган зонадаги токча мустаҳкамликка ҳисобда инобатга олинмайди. Юқорига қараган қовурғали панелнинг ҳисобий кесим эни қовурғалар эни йиғиндисига тенг деб олинади (уларнинг ўртача қиймати бўйича), ҳисоб тўғри бурчакли элемент кесими кабидек олиб борилади. Сиқилган зонада қовурғали токчали плитанинг кесими ўртача қалинликдаги ҳамма қовурғаларнинг тавр кесимига полкалар эни ва қалинлигининг конструктив ўлчамлари йиғиндиси қабул қилинган.
Думалоқ бўшлиқли панелларда эквивалентли икки таврли кесимни топиш учун d диаметрли думалоқ тешикни майдони h₁ томонли квадрат тешик майдонига тенг деб қабул қилинади:

Овал бўшлиқли ҳақиқий кесимини, худди ўша А юзали ва ўша I инерция моментли, ўлчамлари бўлган тўғри бурчак билан алмаштирилиб, овал бўшлиқли панел кесимини икки таврли кесимга эквивалент қилиб келтирилади (3-расм, г ва д): ; ; тахминан: h₁=0,95h_ov ва b₁=0,95b_ov қабул қилиш мумкин. Бунда ҳисобда эътиборга олинадиган сиқилган зонадаги токча эни b'f қўйидаги шартларда чегараланади: h'_f /h≥0,1 да келтирилган кесимда токчанинг бутун эни олинади; h'_f /h<0,1 да ҳисоб токча энининг b'_f=12(n-I)h'_f +b қийматидан ошмаган қисми қабул қилинади (п –панелнинг кўндаланг кесимида қовурғалар сони; b – қовурғанинг ҳисобий эни, барча қовурғалар кесимини ўртача қалинлиги йиғиндисига тенг). Қовурғаси пастга жойлаштирилган серқовурғали плиталарнинг, шунингдек, кўндаланг қовурғали плиталарда бўйлама қовурғалар ўқи орасидаги оралиқдан ортиқ бўлмаган масофада жойлашган (ПКЖ ёки ПНС турдаги плиталар), сиқилган зонада токча эни ҳисобда тўлиқ инобатга олинади.




3-расм. Ораёпма панелларнинг кўндаланг кесимининг берилган ва ҳисобий схемалари
а – думалоқ бўшлиқли; б, в –қовурғали; г, д – овал бўшлиқли

Олдиндан зўриқтирилган панелларнинг кесими баландлигини олдиндан деб белгилаш мумкин.

Арматура кесими майдонини тайёр жадвал ва формула ёрдамида топилади. Агар, нейтрал ўқ сиқилган токча чегарасидан ўтса, 1-жадвал бўйича аниқланган қийматдан кейин ξ и η қийматлари топилади, x≤ξh₀ шарти текширилади ва формула бўйича чўзилган арматура юзаси ҳисобланади.

Бу арматурани бўшлиқли панелнинг чўзилган зонасига тенг тақсимлаб жойланади, қовурғали плиталарда арматура ҳамма бўйлама қовурғага нисбатан 2 марта кам бўйлама арматура қўйилади.
1 - жадвал. Якка арматура билан арматураланган тўғри бурчак кесимли эгилувчан элементларни ҳисоблаш учун маълумотлар

0,01	10	0,995	0,01	0,36	1,84	0,82	0,295
0,02	7,12	0,99	0,02	0,37	1,82	0,815	0,301
0,03	5,82	0,985	0,03	0,38	1,8	0,81	0,309
0,04	5,05	0,98	0,039	0,39	1,78	0,805	0,314
0,05	4,53	0,975	0,048	0,4	1,77	0,8	0,32
0,06	4,15	0,97	0,058	0,41	1,75	0,795	0,326
0,07	3,85	0,965	0,067	0,42	1,74	0,79	0,332
0,08	3,81	0,96	0,077	0,43	1,72	0,785	0,337
0,09	3,41	0,955	0,085	0,44	1,71	0,78	0,343
0,10	3,24	0,95	0,095	0,45	1,69	0,775	0,349
0,11	3,11	0,945	0,104	0,46	1,68	0,77	0,354
0,12	2,98	0,94	0,113	0,47	1,67	0,765	0,359
0,13	2,88	0,935	0,121	0,48	1,66	0,76	0,365
0,14	2,77	0,93	0,13	0,49	1,64	0,755	0,37
0,15	2,68	0,925	0,139	0,5	1,63	0,75	0,375
0,16	2,61	0,92	0,147	0,51	1,62	0,745	0,38
0,17	2,53	0,915	0,155	0,52	1,61	0,74	0,385
0,18	2,47	0,91	0,164	0,53	1,6	0,735	0,39
0,19	2,41	0,905	0,172	0,54	1,59	0,73	0,394
0,2	2,36	0,9	0,18	0,55	1,58	0,725	0,399
0,21	2,31	0,895	0,188	0,56	1,57	0,72	0,403
0,22	2,26	0,89	0,196	0,57	1,56	0,715	0,408
0,23	2,22	0,885	0,203	0,58	1,55	0,71	0,412
0,24	2,18	0,88	0,211	0,59	1,54	0,705	0,416
0,25	2,14	0,875	0,219	0,6	1,535	0,7	0,42
0,26	2,1	0,87	0,226	0,61	1,53	0,695	0,424
0,27	2,07	0,865	0,236	0,62	1,525	0,69	0,428
0,28	2,04	0,86	0,241	0,63	1,52	0,685	0,432
0,29	2,01	0,855	0,248	0,64	1,515	0,68	0,435
0,3	1,98	0,85	0,255	0,65	1,51	0,675	0,439
0,31	1,95	0,845	0,262	0,66	1,5	0,67	0,442
0,32	1,93	0,84	0,269	0,67	1,495	0,665	0,446
0,33	1,9	0,835	0,275	0,68	1,49	0,66	0,449
0,34	1,88	0,83	0,282	0,69	1,485	0,655	0,452
0,35	1,86	0,825	0,289	0,7	1,48	0,65	0,455

x>ξh₀ бўлганда нейтрал ўқ қовурға билан кесишиб, сиқилган токчани пастидан ўтади. Бундай ҳолатда, бетоннинг ҳисобий қаршилиги унинг призматик мустаҳкамлиги R_b га (коэффициент ни назарда тутган ҳолда) тенг бўлган, қовурғани сиқилган қисми билан токчани биргаликда ишлашини ҳисобда эътиборга олинади.

Бўйлама арматуранинг ҳисобидан ташқари элемент мустаҳкамлиги қия кесими бўйича текширилади. Бунда ҳисобга фақат қовурғаларнинг b эни йиғиндиси (токча чиқиқидан ташқари) киритилади.
Йиғма панелларни конструкциялашда заруриятлар:
тайёрлаш технологияси талабларини ҳисобга олиш ва йиғма темир-бетон конструкциялар унификацияси; тутиш жойларда кесишган юзаларни қолипдан текис кўчиришда қўллаш учун қовурғанинг қия ён бағри ;
плитада бетоннинг сақланиш қобиғи 10 мм, қовурғаларда – 15-20 ммдан қовурғанинг баландлигидан ошмаслиги керак;
лойиҳалашда пайвандланадиган каркаслар ва тўрларни конструктив ва технологик талабларга риоя қилган ҳолда каркас ва тўрларнинг ишчи арматураларни жойлаштириш (4-расм), қабул қилинган ҳисоб шартларига мос келиши керак.


4-Расм. Ораёпма панелларда пайвандланадиган тўр ва каркасларнинг жойлашиши
а – думалоқ бўшлиқли панел; б – қовурғали панел;1 – юқори тўр плани;
2 – пастки тўр плани; 3 – плита тўри плани


Ригелларни лойиҳалаш. Ригел деб, каркасли бино конструкциясининг элементига ёки ташқи деворларга ва оралиқ таянчларга охирги томонлари билан эркин ўрнатиладиган (таянадиган) узлуксиз тўсин (балка)га айтилади. Ригелларнинг кўндаланг кесимлари асосан тўғри бурчакли тўртбурчак ёки полкаси юқорида жойлашган тавр шаклида бўлади (5-расм).
Ригеллар кўндаланг кесимларининг ўлчамлари олдиндан қўйидагича қабул қилинади: баландлиги , эни (бу ерда l-ригел жойланадиган оралиқ узунлиги, бу узунлик колонналарнинг ўқлари орасидаги масофага тенг). Бир хил оралиққа эга бўлган ёки оралиқларидаги фарқ бир-биридан 20% дан ортиқ бўлмаган узлуксиз йиғма ригеллар одатда, пластик деформацияни ҳисобга олган ҳолда узлуксиз тўсин каби ҳисобланади яъни узлуксиз тўсин қандай ҳисобланса, улар ҳам худди шундай ҳисобланади, бунда пластик деформациянинг ҳисобга олиниши алоҳида кесимлардаги эгувчи моментларни қайта тақсимлаш ва тўғрилаш (мослаш) имконини беради. Бу колонналарнинг таянч кесимларини (туташган жойлар яъни тугунларни) арматуралашни енгиллаштиради ва бунда умумий ҳолда эластик схема бўйича ҳисоблашга қараганда (нисбатан) 20-30% арматура иқтисод қилинади.


5-Расм. Ораёпмаларни кўтариб турувчи йиғма ригелларнинг кўндаланг кесимлари
а – тўғри бурчакли тўртбурчак шаклида; б ва в – тавр шаклидаги кўндаланг кесим

Ясси ораёпма плиталардан ригелларга тушадиган юкни тенг (бир хил) тақсимланган деб қабул қилинади, қовурғали панеллардан тўшадиган юкларни эса тўпланган куч (юк) сифатида қабул қилиш ҳисоблашларни осонлаштиради. Бўйлама ўқга нормал ва қия равишда жойлашган кесимларни арматуралаш тўғри бурчакли тўртбурчак ва тавр шаклидаги элементларда ҳосил бўладиган эгувчи моментларни ҳисобга оладиган формула ёрдамида аниқланади (А.П. Мандриков «Примеры расчета железобетонных конструкций» §9 га қаранг).

Ригеллар одатда иккита пайвандланган каркаслар орқали лойиҳаланади. Оралиқ (пролет)да стерженларнинг узилиш жойлари моментларнинг эгри чизиқли (эгилувчи) эпюраси бўйича аниқланади. Узилган арматура стерженлари ҳисоблаш формулаларига мувофиқ равишда назарий ҳисобланган узилиш жойида ҳисобий узунлик ω да ва 20d узунликдан кам бўлмаган ҳолда бир-бирига киритилб боғланади ёки пайвандланади.