Тошкент архитектура – Қурилиш институти муталова барно иргашевна таълимда инновацион технологиялар

 
Айрим турар жой бинолари конструктив элементларининг хизмат 
муддатлари 
2-жадвал 
Конструктив 
элементларнинг 
номлари 
15 минг м
3
ҳажмгача бўлган тўрт қаватли тошли 
бинолар 
3 минг м
3
ҳажмгача бўлган 
икки қаватли ёғоч 
уйлар 
Капиталлиги II гуруҳга 
мансуб бўлган темир-
бетон ора ёпмали уйлар 
Капиталлиги III гуруҳга 
мансуб бўлган ёғоч ора 
ёпмали уйлар 
Фундаментлар 
125/4 
100/4 
50/3 
Деворлар 
125/28 
100/26 
50/25 
Ора ёпмалар 
125/10 
60/9 
50/10 
Том 
50/2 
50/2 
30/5 
Поллар 
50/7 
50/7 
30/16 
Дарчалар 
45/12 
45/13 
45/10 
Пардозлар 
15/16 
15/18 
15/12 
Сантехника 
25/13 
25/14 
25/12 
Бошқалар 
25/8 
25/7 
25/7 
Изоҳ. Касрларнинг суратида элементларнинг йилларда ўлчанган хизмат муддати 
кўрсатилган, маҳражда эса уларнинг тикланиш қийматидаги солиштирма оғирлиги %ларда 
келтирилган. 
Раддиялар назарияси бўйича илмий-назарий ишланмалар ва турар жой 
биноларидан фойдаланиш тажрибаси асосида ишлаб чиқилган меъёрий 
ҳужжатларда турар жой ва жамоат биноларининг ишларни бажариш лойиҳаси 

---

107 
(ИБЛ) тизими жорий этилган бўлиб, бу тизим эскириб ишдан чиққан элементларни, 
улар чегаравий эскириш ва бутунлай ишдан чиқиш, емирилиш даражасига етмасдан 
туриб, алмаштириш бўйича режа асосидаги таъмирлаш ишларини кўзда тутади. Бу 
тизимнинг асосий вазифаси турар жой фондини комплекс қайта ишлаб чиқариш 
сифатида олиб қараладиган капитал таъмирлаш пайтида давлат молия, моддий ва 
меҳнат ресурсларидан мақсадга мувофиқ фойдаланишни таъминлашдан иборат. 
Қайта ишлаб чиқариш тизимида капитал таъмирлаш жараёнини ўзлаштириб 
олишни осонлаштириш мақсадида янги қурилган уйни кўриб чиқамиз. Агар 
бинонинг барча конструктив элементларининг мустаҳкамлиги бир хил бўлса, яъни 
уни ташкил қилган барча элементларнинг хизмат муддатлари ўзаро тенг бўлса, 
бинонинг умумий меъёрий хизмат муддати давомида айрим элементларни 
алмаштиришга эҳтиёж ҳам бўлмас эди. Бу муддат охирида бутун бинонинг барча 
элементлари бир пайтда чегаравий эскириш даражасига етиши билан у бузиб 
ташланган бўлар эди. Натижада яшаш фонди, яшаш майдонлари камайиб кетган 
бўлар ҳамда уни тўлиқ тўлдириб туриш учун бузилган бинонинг майдони ва 
ҳажмига тенг янгисини қуриш лозим бўлар эди. Бу ҳолда турар жой фондининг 
тўлиқ қайта ишлаб чиқарилиши деганда чегаравий жисмоний эскириш даражасига 
етган ва бузиб ташланган уйлар ўрнига уларга тенг янгиларини қуриш йўли билан 
бу камомадни тўлдириш тушунилар эди. 
Конструкциялар ва ускуналарнинг алоҳида қисмлари эскириши ва емирилиши 
билан боғлиқ ҳолда уларни алмаштириш ёки қайта тиклашга капитал таъмирлаш 
дейилади. 
Бинонинг алоҳида қисмлари ва элементларининг алмаштирилиш даражасига 
кўра капитал таъмирлаш 3 гуруҳга бўлинади. 
1.
Айрим тўсувчи конструкциялар, маҳандислик тизимлари, ташқи
ободончилик элементларининг эскиришини бартараф этиш. Ишлар, одатда, бино 
эксплуатацияси тўхтатилмай туриб бажарилиши мумкин. 
2.
Бир йўла биринчи гуруҳ ишларини ҳам бажариб туриб, айрим юк 
кўтарувчи конструкцияларни таъмирлаш ёки қисман алмаштириш йўли билан 
уларнинг эскиришини бартараф этиш. Бунда таъмирлаш-қурилиш ишларини 

---

108 
бажаришда, одатда, бинонинг ёки унинг таъмирланаётган айрим секцияларининг 
эксплуатацияси вақтинча тўхтатилади. 
3.
Юк кўтарувчи конструкцияларнинг эскиришини ораёпмаларни тўлиқ 
алмаштирган ҳолда бартараф этиш. Бундай ишларни бажариш учун бутун бино ёки 
унинг таъмирланаётган қисмларининг эксплуатацияси бутунлай тўхтатиб турилади. 
Турар жой уйининг модернизацияси деганда квартираларни қайта 
режалаштириб, тегишли даражага етказадиган капитал таъмирлаш тушунилади. 
Турар жой уйининг реконструкцияси деганда бино габаритларини ўзгартириш 
(устқурма ва ёнқурмалар), шунингдек бутун бино ёки унинг айрим қисмларининг 
вазифасини ўзгартириш билан боғлиқ қайта қуришлар билан кечадиган капитал 
таъмирлаш тушунилади. 
Бинонинг модернизацияси ва реконструкцияси капитал таъмирлашнинг ҳар 
учала гуруҳида амалга оширилиши мумкин.