Toshkent aloqa tehnologiyalari universiteti u. N. Karimova metrologiya va telekommunikatsiya tizimlarida o

Vaqt intervalini o’lchash. Elektron-sanoqli chastota o’lchagich yordamida davrni o’lchashni ko’rib chiqishdan oldin vaqt intervalini o’lchash masalasini ko’rib chiqamiz, u signal davrini o’lchash bilan ko’pgina umumiy jihatlarga ega. Ilgari vaqt intervallarni ostsillografik tipdagi o’lcha­gichlar keng qo’llanilar edi. Kalibrlangan yoyishli odatdagi ostsillograf­dan bu maqsadda foydalanilishi mumkin. Intervallarni ostsillo­grafik o’lchagichlarda o’lchashda katta qulaylik yaratadigan va xatolikni kamaytirish imkonini beradigan maxsus choralar qo’llanilar edi. Xususan, ekrandagi chiziq uzunli­gini uzayti­rish va vaqt intervaliga mos nishonlar (metkalar) orasidagi masofani cho’zish imkonini beruvchi spiral yoyish­dan keng foydalanilar edi.
Bevosita sanoq usuliga asoslangan intervallarni ra­qamli o’lchagichlar sinusoidal tebranishlar davrini, impuls­­larning kelish davrini, boshlanish («start») va tugash («stop») impulslari bilan berilgan vaqt interval­larini o’lchash uchun mo’ljallangan.
Bevosita o’lchash usuliga asoslangan asbobning tuzilish sxemasi (7.10-a rasm) ilgari ko’rib chiqilgan raqamli chas­tota o’lchagich (7.7-rasm) sxemasiga ko’p jihatdan o’xshashdir. Odatda, raqamli chastota o’lchagichlar chastotani o’lchash reji­mi­da ham, vaqt intervalini o’lchash rejimida ham ishlashi mumkin. Davri yoki davomiyligi o’lchanishi lozim bo’lgan signal U_kir shakllantiruvchi qurilmaga keladi. Shakllanti­ruvchi qurilma va boshqarish qurilmasining vazifasi – tadqiq qilinayotgan signaldan tik frontli impuls U_boshq ni shakllantirishdan iborat, uning davomiyligini vaqt selek­torining ochiq holati vaqti belgilaydi. Bu vaqtda selektor orqali elektron schyotchikka davrlari yuqori stabilli tayanch generatorlar bilan beriladigan va ba’zan vaqt nishonlari (belgilari) deb ataladigan U_og impulslar o’tadi. Shunday qilib, raqamli chastota o’lchagich sxemasi (7.7-rasm) davrni o’lchash uchun foydalanilishi mumkin. Bu yerda faqat uning sanoq impulslari shakllantirgan qismini vaqt darvozasini shakllantirish, tayanch generatorni esa sanoq impuls­larni shakllantirish uchun qo’llash lozim.
7.10-a rasmda davrlar va vaqt intervallarini o’lcha­gichlar­ning umumlashtirilgan sxemasi ko’rsatilgan. Qara­layotgan asbobda sinusoidal signalni o’tkir uchli impuls­larga o’zgar­ti­rish chastota o’lchagichdagi (7.8-rasm) kabi amalga oshiri­ladi. To’g’ri burchakli impulsning davomiy­ligi o’lchanayotgan holda differentsiallash opera­tsiyasini qo’llash etarli bo’ladi. Frontdan yuzaga keladigan o’tkir uchli impuls tayanch impuls U_tayanch, o’lchanayotgan signalning pasayishidan yuzaga keladigan impuls intervali impuls U_int bo’ladi. Bu impulslar simmet­rik triggerning ikkita kirishiga 7.10-a rasmda ko’rsatil­ganidek keladi.
Trigger vaqt darvozasini shakllantirgichga mumkin bo’l­gan misol sifatida foydalaniladi. U_tayanch, U_int va vaqt dar­vozasi impulsining o’zaro joylashishi (vaziyati) 7.10-v, g rasm­da keltirilgan.
O’lchanayotgan vaqt intervali T_x endi T_x = NT_n kabi aniqlanadi, bu yerda T_n – sanoq impulslari shakllantira­digan namunali signal davri (7.10-a rasm).
Tanyach generator chastotasining nisbiy nostabilligi δ_o vaqt intervalini o’lchash xatoligining tashkil etuvchilari­dan birini bevosita aniqlaydi. Shu sababli tayanch genera­tor­lar sifatida raqamli chastota o’lchagichlardagi kabi termo­stat­lan­gan kvartsli generatorlardan foydalaniladi.
Vaqt nishonlari davrining mumkin bo’lgan minimal qiymati T_o bir karrali vaqt intervallarini o’lchashda asbob diskretligining absolyut xatoligini aniqlaydi. T_o davrni kamaytirish uchun tayanch generator chastotasini chastota ko’pay­tirgich yordamida bir necha marta ko’paytiriladi.

Dis­kret­likning tegishli maksimal nisbiy xatoligi ushbu ifo­da bilan aniqlanadi: