Тошкент ахборот технологиялари университети “телевидение асослари”

Инсон 3 ўлчамли тасвир қабул қилишининг физик асослари.
Инсон 3 ўлчамли тасвирни реал ҳолатдаги каби қабул қилиши бинокуляр кўриш қобилияти билан асосланади. Маълумки инсон кўзлари ўртича 60-70 мм оралиқда жойлашади. Бу оралиқ туфайли чап ва ўнг кўз ҳосил қилган тасвир бир биридан қисман фарқланади. Ушбу иккита тасвирлар стререожуфтликлар деб аталади. Тасвирлар фарқларини аниқлаган мияда объектгача бўлган масофа, унинг катталиги 3 ўлчамли муҳитда жойлашган ўрни каби маълумот шаклланади.

5.23.расм. Параллакс: ҳар бир кўз объектни ўз ҳолатидан келиб чиқиб кўради, мия эса тасвирлдар фарқига қараб 3 ўлчамли намуна яратади.

Ўрганилаётган объектнинг сурилиши каби сезгини ҳосил бўлиши параллакс дейилади ва ҳажмли телевидениенинг асоси ҳисобланади.3D тасвир ҳосил қилувчи деярли барча технологиялар – тасвирни иккига, чап ва ўнг кўзлар учун алоҳида видеооқимларга ажратиб ташкил қилинади. Уларнинг фарқи сепарация (бўлиниш) жараёнини қайси принципга асосланиб амалга оширилишида. Ушбу усуллардан бир қанчасини кўриб чиқамиз.

Анаглифик усул Дальмейда ва Дюко дю Ороном томонидан 1858 йилда таклиф қилинган ва 1935 йилда Луи Люмьер томонидан амалга оширилган. Технологияси – стереожуфт тасвирлар икки хил рангга бўялади ва иккаласи биргаликда 3 ўлчамли тасвир ҳосил қилади. Ушбу усул деярли барча кинонамойишлар, телевизорлар ва телеэшиттиришларда қўлланилади. Авфзаллиги – арзон ва оддий, камчилиги – баъзи бир рангларнинг юқолиб қолиши.
Поляризацияли усул Ж. Андертоном томонидан 1891да таклиф қилинган, 1935 йилга келиб Е. Лэнд поляризациялинган плёнка яратиши билан бу усул оммавийлашиб кетди. Ишлаш принципи – чап ва ўнг стереожуфтликлар бир вақтда турли поляризацияланган бурчак остида проекцияланади. Томоша эса мос фильтрли кўзойнак билан амалга оширилади.
Растрли стереоусул. Биринчи марта кўзойнаксиз 3 ўлчамли тасвир ҳосил қилиш ва кўриш усулини Бертье ва Лизеганлар 1896 йилда таклиф қилишган. Ушбу усул асосида ёруғликни сўндирувчи параллел растр ётади. Ушбу технология принципи 5.24-расмда кўрсатилган.

5.24.расм. Линзали растр ёрдамида стереотасвир ҳосил қилиш. Чап кўз учун тасвир шартли равишда қизил ранг билан, ўнг кўз учун эса кўк ранг билан белгаланган.

Ўз ўрнида савол пайдо бўлади. Бундай турдаги тасвирларни қандай экранлар (монитор, дисплей) намойиш қила олади? Бир 3D дисплей сифатида 3D тасвирларни кўзойнакларсиз ёки қўшимча қурилмаларсиз намойиш қила оладиган ҳар қандай турдаги дисплейларни тушунамиз.

3D дисплейлар технологияси бўйича 4 турга бўлинади.

1. 
   Стереоскопик. Чап ва ўнг кўзлар учун алоҳида бўлган тасвирларни намойиш қилади.
   
2. 
   Мультикўринишли. Бир нечта кетма кет бўлган ракурслар намойиши орқали ҳажмли тасвир намойиш қилади.
   
3. 
   Голографик. Узлусиз бўлган ёруғлик сигналлари ёрдамида 3 ўлчамли тасвир ҳосил қилади.
   
4. 
   Волюметрик. Тасвирни векторлар ёки нуқталар ҳаракати ёрдамида ҳосил қилиб 3 ўлчамлилик ҳиссини беради.