Тошкент ахборот технологиялари университети карши филиали ижтимоий-гуманитар фанлар кафедраси Х. Ж. Рузиев «Иқтисодиёт назарияси»

Рақобатлашувнинг ноанъанавий, Жамият томонидан эътироф
этилмаган, ижтимоий ахлоқ қоидалари доирасидан четга чиқувчи, ноиқтисодий (яъни,
жисмоний куч ишлатиш, мажбурлаш, рақибларнинг обрўсига путур етказиш ва ҳ.к.)
усулларидан фойдаланиш ғирром рақобат деб юритилади.
Ғирром рақобат орқали
фирмалар ўз рақибларининг тармоққа кириб келишини тажовузкорона ва шафқатсю
бартараф қилиш и мумкин. Банк ва ресурсларни етказиб берувчиларни материал ва кредит
беришдан воз кечириш, етакчл мутахассисларни оғдириб олиш, нархни кескин пасайтириш
ғирром рақобатнинг оддий усулларидир.
Ҳалол рақобат - рақобат курашида Жамият томонидан тан олинган, иқтисодий
усулларни кўллаш, ўзининг максад ва манфаатларига эришишда умумжамият
манфаатларига зид келувчи ҳолатларни қўлламаслик каби қоидаларга асосланади.
Рақобат курашининг икки усули фарқланади: нарх воситасидаги рақобат ва нархсиз
рақобат.
Нарх воситасида рақобатлашувда курашнииг асосий усули бўлиб ишлаб
чиқарувчиларнинг ўз товарлари нархини бошқа ишлаб чиқарувчиларининг шундай
маҳсулотлари нархига нисбатан пасайтириши ҳисобланади.

---

70
Унинг асосий ва энг кўп қўлланиладиган кўриниши - «нархлар жанги» деб аталадики,
бунда йирик ишлаб чиқарувчилар рақибларини тармокдан сиқиб чиқариш учун нархни
вақти-вақти билан ёки узоқ муддат пасайтириб туради. Бу усулни қўллаш учун ишлаб
чиқарувчи бошқа рақибларига қараганда унумлирок технологияни киритиши, малакалироқ
ишчиларни ёллаши ва ишлаб чиқаришни яхшироқ ташкил қилиши керақ бўлади. Фақат
шундагина унинг товарининг индивидуал қиймати бозор қийматидан паст бўлиб, мазкур
товар нархини тушуриш имкониятини беради.
Нарх воситасида рақобатлашиш усулларидан бири -
демпинг нархларни
қўллашдир.
Бунда миллий ишлаб чиқарувчилар ўзларининг товарларини бошқа
мамлакатларга ички бозордаги нархлардан, айрим ҳолларда таннархидан ҳам паст бўлган
нархларда сотади.
Шу орқали улар ички бозорда нархларнинг барқарорлигига эришиш мамлакатдаги ортикча
маҳсулот ни йўкотиш, янги бозорларга кириб олиш ва унда ўзларининг Иқтисодий мавқеини
мустаҳкамлашга ҳарақат қилади.
Айрим ҳолларда нарх ёрдамида рақобатлашишнинг белгиланган нархлардан чегирма
қилиш,
асосий харид қилинган товарларга бошқа товарларини қўшиб бериш, муайян
ҳолларда имтиёзли нархларни белгилаш каби усулларидан ҳам фойдаланилади.
Ҳозирги даврда бозор иқтисодиёти ривожланган мамлакатларда нарх ёрдамида
рақобат қилиш ўз ўрнига эга эмас, чунки ишлаб чиқарувчилардан бирининг ўз маҳсулотига
нархни пасайтириши унинг рақобатчиларининг ҳам шундай ҳарақаг қилишини тақозо
қилади. Бу бозорда фирмаларнинг мавқеини ўзгартирмайди, фақат тармоқ бўйича фойдани
камайтиради.