Тошкент ахборот технологиялари университети карши филиали ижтимоий-гуманитар фанлар кафедраси Х. Ж. Рузиев «Иқтисодиёт назарияси»

мунтазам ёки аксинча
тарзда юз
беришига
кўра
даврий, оралиқ, номунтазам инқирозларга ажратиш мумкин.
Даврий инқирозлар
маълум вақт мобайнида такрорланиб туради.
Оралиқ инқирозлар
тўлиқ цикл буйича юз бермайди. Циклнинг бирон-бир фазасида
тўхтатилади. Улар нисбатан унча чуқур бўлмай, қисқа муддат давом этади.
Номунтазам инқирозлар
бирон-бир алоҳида сабабларга кўра юз беради. Масалан,
табиий офат, сел, тўфон, қурғоқчилик туфайли иқтисодиётда танг аҳволга тушиши мумкин.
3.
Такрор ишлаб чиқариш иисбатларининг бузилиши тавсифига кўра
инқирозлар
иккига: ортиқча ишлаб чиқариш ва тақчил ишлаб чиқариш инқирозларига бўлинади.
Товарларни ортиқча ишлаб чиқариш инқирози турли наф келтирадиган неъматларни
кўп ишлаб чиқариш, лекин уларни тўла сота олмасликда намоён бўлади.
Тақчил ишлаб чиқариш инқирози даврида мувозанат бузилиб, етишмовчилик
натижасида танг аҳвол келиб чиқади.
Шундай қилиб, иқтисодиётнинг танг аҳволга
тушишига фақат ортиқча ишлаб чиқариш эмас, балки тақчил ишлаб чиқариш ҳам сабаб
бўлади.
Такрорлаш учун саволлар:
1. Иқтисодий мувозанатлик, хусусий ва умумий мувозанатликларга тавсиф беринг. Уларга
мисоллар келтиринг.
2. Қуйидаги икки усул, яъни: а) ялпи сарфлар ва ишлаб чиқариш ҳажмини таққослаш усули;
б) жамғарма ва инвестицияларни таққослаш усули ёрдамида мувозанатли СММ графикда
қандай аниқланишини тушунтиринг.
3. Мультипликатор самараси нима? Инвестицион сарфларнинг ўзгариши ва мультипликатор
миқдори ўртасидаги боғлиқлик қандай? Агар жамғармага ўртача мойиллик 0; 0,4; 0,6 га тенг
бўлса, мультипликатор қандай бўлади? Агар тадбиркор инвестициялари даражасини 8 млн.
сўмга кўпайтирса, истеъмолга ўртача мойиллик эса 4/5 га тенг бўлса, СММ қандай ўзгаради?
4. Акселератор самараси нима ва у иқтисодий мувозанатга қандай таъсир кўрсатади?
5. Автоном ва ҳосилавий инвестицияларнинг фарқи нимада? Уларга таъсир этувчи
омиллар ҳам фарқланадими?
6. Миллий 
иқтисодиётнинг 
мувозанатлик 
даражасига 
эришишда 
хусусий
мутаносибликларнинг роли қандай? Мутаносибликнинг қандай турларини биласиз?
Уларга қисқача таъриф беринг.
7. Макроиқтисодий барқарорлик нима? Унга эришиш йўллари қандай?
8. Республикада иқтисодиёт таркибий тузилишини қайта қуришларни қайси йўлларда
амалга ошириш кўзда тутилган?
9. Макроиқтисодий барқарорлик нима? Унга эришиш йўллари қандай? Иқтисодий
инқирозлар моҳияти нимада ифодаланади?
10. Иқтисодий циклнинг таърифини беринг ва унинг ҳар бир фазасининг ўзига хос
белгиларини кўрсатинг.
11. Таркибий инқирозларни тушунтиринг. Циклли тебранишлар вужудга келишининг
сабабларини кўрсатинг.

---

165
12. Аграр инқирозларнинг хусусиятларини баён қилинг.
13. Иқтисодий цикл асосий турларига тавсиф беринг ва муҳим белгиларини кўрсатинг.
14. Иқтисодий циклнинг оқибатларини баҳоланг.
Адабиётлар:
1. Каримов И.А. Асарлар тўплами. 1-15 жилдлар. – Тошкент: Ўзбекистон, 1996-2007 йй.
2. Абдурахмонов К. и др. Экономическая теория. Учебник для студентов высших учебных
заведений. - Т.: «Шарк», 1999.
3. Абулқосимов Х.Р. Иқтисодиёт назарияси. – Т., 2006.
4. Камаев В.Д. Экономическая теория. Учебник. - М.: «ВЛАДОС», 1999.
5. Кодиров А. и др. Экономическая теория. Учебное пособие. – Т.: ТГТУ, 1999.
6. Собирхонова Ю. Иқтисодиёт назарияси. – Т., 2006.
7. Шодмонов Ш.Ш., Алимов Р.Х., Жураев Т.Т. Иктисодиёт назарияси. – Т.: «Молия», 2002.

---

166