Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

«huquqiy davlat» kategoriyasi bilan bir qatorda «ijtimoiy davlat» 

fenomeni (hodisasi)ni ilmiy tadqiq va tahlil mavzusiga aylantirish muhim ilmiy, 

amaliy hamda metodologik ahamiyatga ega bo‘ladi.

Ijtimoiy davlatchilik tushunchasi XIX asr oxiri XX asr boshlarida vu-

judga keldi. Bu davrda neoliberal nazariyotchilar «erkinlik»ning yangi «pozi-

tiv» talqinini ilgari surib, davlatning ijtimoiy yo‘naltirilgan siyosatni ta’minlash 

majburiyati g‘oyasini ilgari surdilar. Bunga ko‘ra, davlat «ijtimoiy tengsizlik» 

ni bartaraf etishi, ya’ni boylik va qashshoqlik o‘rtasidagi nisbatni muvozanat-

lashi lozim edi. Shu tariqa davlatning «ikkinchi avlod» inson huquqlarini (ya’ni, 

ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy huquqlar) ta’minlash bilan bog‘liq faoliyatini 

nazarda tutuvchi 

«ijtimoiy davlat» g‘oyasi, ta’limoti paydo bo‘ldi. U XX asrning 

ikkinchi yarmida keng rivoj topdi. Ikkinchi jahon urushidan keyin bir qator 

G‘arbiy Yevropa mamlakatlarining (GFR, Fransiya, Italiya, Rossiya, Turkiya, 

Daniya, Shvetsiya va boshq.). Konstitutsiyalarida «ijtimoiy davlat» («sotsial 

davlat») formulasi o‘z ifodasini topdi.

Keng tarqalgan talqinga binoan, ijtimoiy davlat, eng avvalo, ijtimoiy 

adolat haqida, o‘z fuqarolarining farovonligi, ularning ijtimoiy himoyalanganligi 

xususida g‘amxo‘rlik qiladigan davlatdir. Bunday davlat erkinlikni ta’minlash 

vazifasini aholining ijtimoiy nochor qatlamlari(ishsizlar, mehnat qobiliyatini 

yo‘qotganlar, boquvchisidan ajralganlar, nogironlar va h.k.)ni ijtimoiy himoyalash 

bilan qo‘shib olib boradi.

«Ijtimoiylik»ning asosiy sharti – inson shaxsiga, uning sha’ni, qadr-qimmati, 

erkiga asrab-avaylab munosabatda bo‘lishdan iborat. Davlatning mohiyati uning 

faoliyat yo‘nalishlarida mujassamlashadi. Davlat faoliyatining muayyan qismini ij-

timoiy vazifalarni bajarish tashkil etadi. Аna shunday vazifalar faoliyatining ak-

sariyatini tashkil etgan demokratik davlatlar – ijtimoiy davlat sanalishi mumkin.