Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

autentik (mualliflik) va legal (ruxsat berilgan) sharhlash farqlanadi.

Autentik sharhlash normativ-huquqiy hujjatni qabul qilgan organ tomoni-

dan sharhlash (masalan: qabul qilingan qonunga parlament tomonidan berilgan 

sharh). Autentik – haqiqiylikni, dastlabki manbalarga asoslanganlikni nazarda 

tutadi. Yuridik adabiyotlarda autentik sharh mualliflik sharhi ham deb ataladi. 

O‘zbekiston Respublikasida autentik sharhlash huquqi O‘zbekiston Respublikasi 

Oliy Majlisi, uning palatalari, O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti, Vazirlar 

Huquqni 

sharhlashning 

turlari

3-§.

---

390

Odilqoriyev X.T. 

Davlat va huquq nazariyasi

Mahkamasi, vazirliklar, davlat qo‘mitalari, xalq deputatlari viloyatlar, tuman 

va shahar Kengashlari, viloyatlar, tumanlar va shaharlar hokimlariga o‘zlari 

qabul qilgan normativ-huquqiy hujjatlar bo‘yicha berilgan. 

Huquqiy amaliyotda normativ sharhlashning alohida turi hisoblangan 

le-

gal (ruxsat berilgan) sharhlash ham mavjud. Legal sharhlash qonun bilan 

bunday vakolat ruxsat etilgan organ tomonidan amalga oshiriladi. O‘zbekiston 

Respublikasi Konstitutsiyasining 109-moddasi 3-qismiga asosan, O‘zbekiston 

Respublikasining Konstitutsiyaviy sudi Konstitutsiya va qonun normalariga 

sharh beradigan yagona organdir. Bu sharhlash legal normativ bo‘lib, bar-

cha davlat organlari, korxonalar, tashkilotlar, jamoat birlashmalari, mansabdor 

shaxslar va fuqarolar uchun majburiydir.

Kazual sharhlash umummajburiy xarakter kasb etmaydigan, balki 

huquqiy normani aniq hodisa, hayotiy holatga qo‘llash uchun ko‘zlangan ras-

miy talqin etishdir. 

Kazus – hodisa, hayotiy fakt. Kazual sharhlash sud va 

boshqa vakolatli organlar tomonidan ko‘rilayotgan va hal qilinayotgan aniq 

ishlar bo‘yicha tegishli normaga beriladi va faqat shu ish uchun majburiydir.

Sud organlari har bir fuqarolik, jinoiy, ma’muriy va boshqa ishlarni 

ko‘rayotganda tegishli huquqiy normalar bilan bu ishlarni ko‘rib, hal qilish 

chog‘ida huquqiy normalarni kazual sharhlaydi. Sudning har bir fuqarolik ishi 

bo‘yicha chiqargan qarori yoki jinoiy ishlar bo‘yicha chiqargan hukmi huquqiy 

normani kazual (kazus) sharhlash asosida amalga oshiriladi. 

Huquqiy normalarni subyektga ko‘ra sharhlashning ikkinchi turi 

norasmiy 

sharhlashdir. Norasmiy sharhlash – huquq mazmunini shunday sharhlashni 

nazarda tutadiki, bunda sharhlash maxsus vakolat berilmagan organlar yoki 

shaxslar tomonidan amalga oshiriladi, sharhlash natijalari majburiy ahamiyat 

kasb etmaydi, yuridik oqibatlarga sabab bo‘lmaydi. Norasmiy sharhlashning 

ahamiyati, uning ishonarliligi, ilmiy asoslanganligi hamda ushbu faoliyatni 

amalga oshirayotgan shaxslarning shaxsiy obro‘-e’tiboriga bog‘liqdir. Masalan, 

O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasiga sharhlar, Jinoyat kodeksiga 

sharhlar, Fuqarolik kodeksiga sharhlar shular jumlasidandir.

Norasmiy sharhlashning 

oddiy, kasbiy va doktrinal kabi turlari mavjud. 

Oddiy sharhlash huquqiy faoliyat sohasida mutaxassis bo‘lmagan fuqa-

rolar kundalik hayotda yuzaga keladigan huquqqa oid hodisa va harakatlarga 

nisbatan o‘zlarining subyektiv fikrini bildirishi hamda o‘zining huquqiy bilimi 

darajasida huquqqa oid masalaning mazmunini aniqlashdir. 

Kasbiy sharhlash deganda, kundalik amaliyotda xizmat faoliyati nuqtai-

nazaridan doimiy ravishda shug‘ullanadigan huquqni muhofaza qiluvchi organ-

lar xodimlarining mavjud huquq normalarini mazmun va mohiyatini yoritishga 

qaratilgan fikri va mulohazalari tushuniladi. Kasbiy sharhlash bilan asosan 

---