Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

369

XVII bob.

 Huquqning harakatlanishi 

va uni amalga oshirish

Huquqni amalga oshirish to‘g‘risida eng aniq ma’noda bajarish shakli bilan 

bog‘liq holda so‘z yuritish mumkin. Huquqni amalga oshirishning qolgan ikki 

shakli (foydalanish va rioya etish)ga kelsak, bu yerda huquqni amalga oshirish 

haqidagi umumiy qoidalar aniqlik kiritishga va hatto eslatmalarga, izohlarga 

muhtojdir. Avvalambor, ko‘rsatilgan bu ikki shaklga birlikda, uyg‘unlikda va 

tartibga solish turiga ko‘ra qaralishi lozim. Foydalanishda doim rioya etish ham 

bo‘ladi: umumiy ruxsat beruvchi huquqiy tartibga solishda – muayyan man 

etuvchi normalarni buzmaslik tarzida, ruxsat beruvchi tartibga solishda – sub-

yektiv huquq belgilagan xulq-atvor chegarasiga qat’iy rioya qilish, bu chega-

radan chetga chiquvchi harakatlar sodir etmaslik tarzida namoyon bo‘ladi. 

Binobarin, eng muhimi bunda emas. Umumiy ruxsat beruvchi huquqiy 

tartibga solishda ham, aniq ruxsat beruvchi tartibga solishda ham vakolatli 

subyekt faol harakat qiladi. Bu faol xulq-atvorga faqat shartli ravishda huquqni 

amalga oshirish sifatida qaralishi mumkin. Subyektlarning faol xulq-atvorida 

asosan ijtimoiy hayotning obyektiv belgilangan ehtiyojlariga asoslangan mod-

diy, siyosiy, ma’naviy va boshqa manfaatlar amalga oshadi. Tegishli – vakolat 

beruvchi va man etuvchi yuridik normalarni, shuningdek umumiy ruxsat va 

taqiqlarni amalga oshirish esa, amalda namunaviy konstruksiyalar, umumiy va 

mutlaq huquqiy munosabatlarning yaratilishi va subyektlarning ularga muvofiq 

ijtimoiy ehtiyojlari bilan belgilangan o‘z faol xulq-atvorini amalga oshirishidan 

iborat bo‘ladi. 

Huquqni amalga oshirish aksariyat hollarda davlat va uning organlari 

ishtirokisiz yuz beradi. Fuqarolar va tashkilotlar o‘z ixtiyori bilan, majburlovsiz, 

o‘zaro kelishuvga ko‘ra huquqiy munosabatlarga kirishadilar va bu munosabat-

lar doirasida subyektiv huquqlardan foydalanadilar, majburiyatlarni bajaradilar 

va qonunda belgilangan taqiqlarga rioya qiladilar. Shu bilan birga, ayrim hol-

larda, davlatning aralashuviga zarurat tug‘iladi, bunday aralashuvsiz huquqni 

amalga oshirish mumkin bo‘lmaydi. Huquqiy tartibga solish jarayoniga uning 

yakunlovchi bosqichida