Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

366

Odilqoriyev X.T. 

Davlat va huquq nazariyasi

qarori ustidan yuqori sudga shikoyat berish imkoniyati doimo mavjud bo‘ladi. 

Masalan, anglo-sakson huquqi vujudga kelgan Angliyada oliy sud instansiyasi 

vazifasini Angliya Parlamentining yuqori palatasi – Lordlar palatasi bajaradi. 

Shunday qilib, huquqni amalga oshirish nimaligini tushunish uchun quyi-

dagilarni anglab olish kerak: huquqni tatbiq etishdan amalda subyektiv huquqqa 

ega bo‘lgan shaxs, ya’ni huquq subyektigina manfaatdordir. Boshqa barcha 

shaxslar – majburiyat olgan taraf, huquqni qo‘llovchi, qonun chiqaruvchi organ 

pirovard natijada vakolatli shaxs manfaatlarini ko‘zlab ish ko‘radi. Ko‘rsatilgan 

shaxslar va organlar faoliyati, bu faoliyatni tartibga soluvchi yuridik norma-

lar jamuljam holda huquqni amalga oshirishning murakkab va ko‘p jihatli 

mexanizmini tashkil etadi. Binobarin, huquqni amalga oshish-oshmasligi masala-

sining yechimi bu huquq sohibiga bog‘liq bo‘ladi. Huquqni amalga oshirish 

mexanizmi faqat uning xohish-irodasiga ko‘ra ishga solinishi mumkin. Mazkur 

mexanizmning mavjudligi, uning sifatli va samarali ishlashga qodirligi muhim-

dir. Subyektiv huquqni himoya qilish mexanizmlari, ya’ni yuridik javobgarlik 

mexanizmlari huquqni amalga oshirishning tarkibiy qismi hisoblanadi. Himoya 

qilish jarayonida huquq tiklanadi va yana uni amalga oshirish imkoniyati paydo 

bo‘ladi. Yuridik javobgarlik subyektiv huquqlarni g‘ayriqonuniy tajovuzlardan 

muhofaza qilishni muayyan darajada ta’minlaydi va shu tariqa ularni amalga 

oshirish uchun zarur shart-sharoit yaratadi.

 

Avval ta’kidlanganidek, huquqni amal-

ga oshirish murakkab jarayon bo‘lib, ma’lum 

muddat mobaynida bosqichma-bosqich amal-

ga oshiriladi. Bu jarayonda subyektiv huquq 

va majburiyat sohiblari bo‘lgan shaxslar bilan bir qatorda, davlat ham o‘zining 

huquq ijod qiluvchi, huquqni ijro etuvchi, huquqni qo‘llovchi organlari orqali 

ishtirok etadi. Huquqni amalga oshirish jarayoni huquqni hayotga joriy etish 

usullari va shakllarining uyg‘unligidir. Ma’lumki, huquq normalari – bu gi-

poteza, dispozitsiya va sanksiyalarning birligi hisoblanib, uning mazmuni 

amalga oshirishning ikki darajasi yoki usulini talab etadi: 

birinchisi, normal 

tatbiq etish – huquqiy xatti-harakatda dispozitsiyani ro‘yobga chiqarish; 

ik-

kinchisi, huquqbuzarga, davlat hokimiyati tomonidan majburiy xulq-atvor 

chorasini qo‘llash orqali sanksiyani tatbiq etish.

Huquqni ijobiy, risoladagidek amalga oshirish usullaridan biri – huquqiy 

xatti-harakat hisoblanadi. Bu huquqiy munosabatlar ishtirokchilarining huquq 

normalariga mos keladigan, yuridik oqibatlarni keltirib chiqaradigan, ijtimoiy 

foydali ahamiyatga ega bo‘lgan, ongli ravishdagi xulq-atvoridir.