Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

jamiyatning huquqiy tizimi – muayyan makon va zamonda amal qilayot-

gan huquqiy hodisalar, huquqiy prinsiplar, institutlar, normalar va huquqiy 

jarayonlarning mushtarak bir butunligi, o‘zaro uzviy bog‘liqligi hamda aloqa-

dorligi bo‘lib, ularning maqsadli harakatlanishi natijasida ijtimoiy munosabat-

larning yuksak saviyada huquqiy tartibga solinishiga erishiladi. Huquqiy tizim 

yaxlit hodisa bo‘lib, tarkibiy qismlarining o‘zaro ichki aloqadorligi, bog‘liqligi, 

mutanosibligi, izchilligi va barqarorligi bilan tavsiflanadi.

Bayon etilgan tarkibiy qismlar huquqiy tizimning murakkab ijtimoiy 

hodisa ekanligini ko‘rsatadi. Shunga o‘xshash fikrni davlat va huquq nazari-

yasiga oid darsliklarda ham ko‘rish mumkin. Unga ko‘ra, huquqiy tizimning 

asosiy qismlari sifatida quyidagilar alohida ajratib ko‘rsatiladi: 1) huquqiy 

tushunchalar; 2) huquqiy jarayonlar; 3) huquq prinsiplari; 4) huquqiy madaniyat; 

5) huquqiy siyosat; 6) huquq va uni ifoda etuvchi qonunchilik; 7) huquqiy mu-

nosabatlar; 8) yuridik amaliyot; 9) yuridik texnika; 10) yuridik fan.

N.I. Matuzov esa, huquqiy tizimni murakkab, serqirra tushuncha ekan-

ligini ta’kidlab, uni jamiyatda mavjud bo‘lgan barcha yuridik hodisalar, huquqiy 

vositalar yig‘indisi sifatida ta’riflaydi

1

. Bundan shunday xulosa qilish mum-

kinki, olim huquqiy tizim tarkibini barcha huquqiy hayot, huquqiy ustqurma 

elementlari bilan izohlaydi.

Yuqoridagi fikrlardan kelib chiqqan holda aytish mumkinki, huquqiy tizim – 

murakkab ijtimoiy hodisa sifatida o‘z tarkibida mamlakatdagi mavjud barcha 

huquqiy voqeliklarni, ya’ni, huquqiy vositalar, hodisalar, institutlar, muassasa-

lar, binobarin huquqiy hayotni aks ettiruvchi butun bir reallikni ifodalaydi.

Huquqiy tizimning tarkibiy elementlarini quyidagi guruhlarga ajratish 

mumkin: