Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

69

III bob.

 Davlat haqida

umumiy ta’limot

Davlatning mohiyatini aniqlash degan-

da, uning ma’no-mantig‘i, ichki tabiati, asl 

mazmuni, jamiyat hayotida o‘ynaydigan roli 

va ijtimoiy vazifasini ochish, shu xususiyat-

larini anglab yetish tushuniladi. 

«Davlat» degan ijtimoiy hodisaning asosiy 

mantig‘ini, o‘zagini 

hokimiyat tashkil etadi. Shuningdek, davlat jamiyatga 

tegishli 

siyosiy tashkilotdir. Boshqacha aytganda, davlatning mohiyati ma-

salasi – davlat hokimiyati kimga tegishli, uni kim va qaysi manfaat yo‘lida 

amalga oshiradi, degan savolga javob berish orqali yoritiladi. Xuddi shu bois 

bu muammo o‘ta munozarali, bahsli nazariy masala hisoblanadi

1

.

Davlatning mohiyati – uning eng muhim, barqaror belgi va xususiyat-

lari, ichki aloqalari yig‘indisi. Mohiyat – qonuniyatni, qonuniy munosabatlarni, 

eng muhim tavsiflovchi jihatlarni anglashdir, ularning namoyon bo‘lishidir. 

Davlatning barcha belgi va xususiyatlari uning ijtimoiy vazifalari, bajaradi-

gan funksiyalarida namoyon bo‘ladi. Davlatning asosiy ijtimoiy vazifasi in-

sonlar o‘rtasidagi ijtimoiy munosabatlarni tartibga solish, jamiyatni boshqa-

rishdan iborat. Hokimiyatning alohida tashkiliy shakli bo‘lgan davlat jamiyat 

oldida turgan vazifalarni bajarish bilan bog‘liq jarayonlarni boshqaradi. Davlat 

boshqaruvi – ijtimoiy munosabatlarni tartibga solish va rivojlantirish maqsa-

dida ularga qat’iy ta’sir o‘tkazishdir. Shu orqali davlat ijtimoiy taraqqiyotni 

yo‘naltirib turadi.

Davlat mohiyatida ikki jihatni nazarda tutish lozim. Birinchi holatda dav-

lat boshqaruvi butun jamiyat manfaati yo‘lida amalga oshirilishi mumkin; ik-

kinchi holatda esa, u alohida ijtimoiy guruh yoki alohida shaxs manfaati uchun 

amalga oshirilishi mumkin. Shunga ko‘ra, davlat yoki jamiyat irodasini ifoda 

etadi yoxud ayrim shaxs (ayrim guruh) irodasini aks ettiradi.

Demokratik yo‘nalishda rivojlanayotgan jamiyat o‘zining serqirra obyek-

tiv ehtiyojlari davlatning diqqat markazida bo‘lishiga muhtojdir. Bu davlatning 

umumiy ijtimoiy funksiyalari kengayishi va rivojlanishiga olib keladi.

Yuqoridagi mulohazalarga xulosa qilib, davlatning hozirgi zamonaviy 

ta’rifini ifoda etishga harakat qilamiz. Davlat ommaviy-siyosiy hokimiyatning 

suveren-siyosiy tarzda hududiy tashkillashtirilganligi bo‘lib, u maxsus apparat 

vositasida o‘z azmu irodasini butun mamlakat uchun majburiy e’tirof ettira 

oladi.

Davlat – jamiyatning yagonaligi va yaxlitligini ta’minlaydigan siyo-

siy tashkilot bo‘lib, maxsus mexanizm (apparat) vositasida jamiyat ishlarini 

boshqaruvchi suveren ommaviy-siyosiy hokimiyat sifatida huquqqa umumiy 

1 

Bu borada batafsilroq qarang: Оdilqoriyev Х.T., Chiniboyev Х.J. Davlat hokimiyati: mohiyati, 

funksiyasi va zamonaviy talqini. – T., 2015. – 6–29-betlar.