Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

508

Odilqoriyev X.T. 

Davlat va huquq nazariyasi

yoki bilvosita zid bo‘lishi mumkin emas. Аksincha, davlat organlarining barcha 

normativ hujjatlari va huquqning boshqa manbalari konstitutsiyaga asoslani-

shi, uni aniqlashtirishi, to‘ldirishi va mazmunini rivojlantirishi lozim. Shunga 

muvofiq ravishda konstitutsiyaviy va oddiy qonunlar tuziladi, yuridik pillapoya 

(piramida)ning quyi «qavatlari» davlat rahbarining hujjatlari, hukumat farmon-

lari va farmoyishlari, vazirliklar va idoralarning buyruqlari va ko‘rsatmalari, 

mahalliy vakolatli va ijro etuvchi organlar hujjatlari, huquqiy odatlar, sud va 

ma’muriy presedentlar

1

 yaratiladi. Kamroq yuridik kuchga ega bo‘lgan huj-

jatlarga yuqoriroq yuridik hujjatlarga nisbatan ustuvor ahamiyat berilishi to-

talitar va avtoritar davlatlarga xos bo‘lib, huquqiy manbalar subordinatsiyasi va 

iyerarxiyasini buzadi va shu bois huquqiy davlat uchun zid hisoblanadi.

5. Shaxs va ijtimoiy munosabatlar subyektlarining maqomi 

birinchidan, 

huquqiy davlatda huquq va erkinliklarning keng miqyosda qamrab olingan-

ligi, normal hayot faoliyati ta’minlanganligi hamda oldinda turgan vazifalarni 

hal etish uchun yetarliligi bilan ajralib turadi. 

Ikkinchidan, huquqlar bilan 

uyg‘unlikda majburiyatlarning mutanosib va muvofiq tizimini o‘z ichiga oladi. 

Uchinchidan, huquqni albatta hayotga tatbiq etish real yuridik kafolatlar bilan 

mustahkamlangan. Bunda ijtimoiy munosabatlarning bir turdagi subyektlari 

orasida tenglikni ta’minlash, sinfiy, milliy, urug‘-aymoqchilik imtiyozlarini bel-

gilash va bu orqali ulardan biriga imtiyoz berib, ikkinchisini imtiyozlardan 

mahrum etishga yo‘l qo‘ymaslikka intilish mavjuddir. Subyektlar orasida maz-

kur tenglikning yo‘qligi etatik jamiyatning huquqiy amaliyoti uchun xosdir. Bir 

vaqtning o‘zida huquqiy davlat shaxs va ijtimoiy munosabatlar subyektlarining 

maqomini qo‘llab-quvvatlash, normativ mustahkamlash va takomillashtirish 

haqida g‘amxo‘rlik qiladi, o‘zidagi yashirin imkoniyatlarni huquq subyektlari 

oldida namoyon qilishga intiladi.

6. Barcha davlat va ijtimoiy institutlar hamda tuzilmalarning legitimligi – 

huquqiy davlatning alohida belgilaridan biridir. Bu yerda yetarli yuridik asosga 

ega bo‘lmagan institutlar va tuzilmalarni kam uchratish mumkin. Basharti, 

ular mavjud bo‘lsa ham, uzoq muddatga yashash va muvaffaqiyatli faoliyat 

ko‘rsatish istiqbollariga ega bo‘lmaydilar, pirovardida yengib bo‘lmas qiyin-

chiliklarga uchrab, tezda sahnadan tushib ketadilar. Davlat intstitutlari va 

tuzilmalarining ko‘pchiligi qonun asosida, belgilangan tartib va qoidalarga rioya 

qilgan holda, ularning maqsadi, vazifasi, amal qilish shakl va usullari rasmiy 

belgilangan holda yaratiladi. Xususan, bu qonuniylashtirishni ro‘yxatga olish, 

ijozat berish va litsenziya berish usullari, shuningdek, tegishli davlat organ-

1 

Prеtsеdеnt huquqi huquqning аnglо-sаksоn tizimi аmаl qilаdigаn mаmlаkаtlаrdа kеng qo‘llаnilаdi 

vа аmаl qilаdi (bulаr: АQSh, Buyuk Britаniya, Kаnаdа v.b.). Endilikdа bоshqа qаtоr mаmlаkаtlаrdа qo‘llаnilа 

bоshlаdi.

---