Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

3. Huquqbuzarlik faqat kishilar tomonidan sodir etiladi. Huquqbu-

zarlikning subyekti sifatida faqat jismoniy shaxslar, odamlar tan olinadi; jonivor, 

hayvon va parrandalar g‘ayrihuquqiy harakatlari uchun yuridik javobgarlikka 

tortilmaydi. Huquq tarixidan ma’lumki, hayvonlar ham ba’zi vaqtlarda qonun 

buzilishining subyekti bo‘lib hisoblangan. O‘rta asrlarda ba’zi mamlakatlar-

da to‘ng‘izlar, sichqonlar, kalamushlar, itlar va hokazo jinoyat sodir qilgan-

lar, shunga ko‘ra barcha yuridik qoidalarga muvofiq, ularni sud qilishgan: bu 

haqda tergov olib borilgan, ular sudga chaqiriq varaqasi orqali chaqirilgan, 

prokuror va himoyachi sudda nutq so‘zlagan, sud hukmi chiqarilgan va ijro 

qilingan. Faqat o‘z g‘ayrihuquqiy xatti-harakatlarining oqibatlarini anglashga 

qobiliyatli va unga javob bera oladigan (delikt layoqatli) shaxslarning huquqqa 

xilof qilmishlari huquqbuzarlik deb tan olinadi. Shu bois, aqli noraso, muomala 

layoqatiga ega bo‘lmagan shaxslar va yosh bolalar huquqbuzarlikning subyekti 

hisoblanmaydilar. Huquqbuzarlik shaxsning fikrlash tarzi emas, balki 

uning 

qilmishi, xulq-atvoridir. Bunday xulq-atvor esa, huquqqa xilof harakat yoki 

harakatsizlik shaklida namoyon bo‘ladi. Huquqbuzarning ijtimoiy xavfli niyati 

faqat uning xulq-atvorida, harakati(harakatsizligi)da o‘z ifodasini topadi. Gegel 

o‘zining «Huquq falsafasi» asarida kishilar e’tiqodlari, niyatlari uchun emas, 

balki faqat qilmishlari uchun javob berishlari lozimligi to‘g‘risidagi g‘oyani 

ilgari surgan

1

.

4. Ayblilik – huquqbuzarlikning uchinchi belgisi. Huquq normasini 

buzishda ayblanayotgan shaxs yuridik javobgarlikni zimmasiga olishga qodir 

bo‘lishi va o‘z harakatlarni qasddan yoki ehtiyotsizlik orqali sodir etgan bo‘lishi 

lozim. 

Huquqbuzarlik – aybli qilmishdir. Agar shaxsning harakatida ayb 

bo‘lmasa, uning harakati garchi shaxsning holati chetdan qaraganda huquqiy 

1 

Qаrаng: Гегель Г. Философия права. – М., 1990. – 141, 144, 145, 192-betlar.

30–18-8

---