Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

Huquqiy normani tizimli (sistemali) sharhlash – huquqiy normaning 

mazmuni boshqa normalar bilan o‘zaro aloqadorlik va bog‘liqlikda, mazkur 

huquqiy normaning normativ-huquqiy hujjat, huquq instituti, huquq tarmog‘ida 

tutgan o‘rni va ahamiyati aniqlanadi. Tizimli sharhlash yordamida normalar va 

hujjatlar o‘rtasidagi ziddiyatlar (kolliziyalar) aniqlanadi va bartaraf etiladi.

Tizimli sharhlash usulida sharhlovchi subyekt tomonidan, 

birinchidan, 

huquq normasining huquq tizimidagi o‘rni aniqlanadi (huquq sohasi, instituti), 

ikkinchidan, sharhlanayotgan huquq normasi bilan, mazkur norma tatbiq etili-

shi nazarda tutilayotgan aniq hayotiy munosabat o‘rtasida mantiqiy bog‘liqlik 

borligi aniqlanadi, 

uchinchidan esa, sharhlanayotgan normaning mazmunini 

bilishga erishiladi.

Tizimli sharhlash rasman bekor qilinmagan, biroq amalda boshqalari 

bilan almashtirilganligi sababli ahamiyatsiz, foydalanilmay qolgan normalar-

ni ham aniqlash imkonini beradi. Normalarning o‘zi mansub bo‘lgan huquq 

tarmog‘ining umumiy qismi bilan aloqalari, tizimli sharhlash vaqtida hisobga 

olish zarur bo‘lgan holatlardan biridir. Bunday aloqani ko‘rib chiqish, talqin 

qilinayotgan normaning ma’nosini har tomondan aniqlashtirish va kengroq 

ochish, uning umumiy yo‘naltirilganligini anglashga imkon beradi. Masalan, 

O‘zbekiston Respublikasining Fuqarolik kodeksi 615-moddasida ijara shartno-

masini bekor qilish tartibi mustahkamlangan. Shartnomani bekor qilishning 

asoslari Fuqarolik kodeksining 382-moddasida ham belgilangan. Ijara shartno-

masi bekor qilinishi chog‘ida ushbu moddalar bir-biri bilan solishtirilib, ijara 

shartnomasini bekor qilish masalasi O‘zbekiston Respublikasining Fuqarolik 

kodeksi 615-moddasi bilan hal etiladi.

1 

Qаrаng: Общая теория государства и права. Академический курс в 2-х томах. Под ред. проф. 

М.Н. Марченко. Том 2. Теория права. – М.: «Зерцало», 1998. – 328–329-betlar.

25–18-8

---