Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

Huquqni qo‘llash 

hujjatlari

5-§.

---

378

Odilqoriyev X.T. 

Davlat va huquq nazariyasi

sida tasniflash mumkin. Ular ijtimoiy munosabatlarga ta’sir ko‘rsatish shakli; 

ularni qabul qilgan subyektlari; ahamiyati va hokazolarga asosan guruhlarga 

bo‘linadi. 

Huquqni qo‘llash hujjatlari ijtimoiy munosabatlarga huquqiy ta’sir etish 

shakliga ko‘ra ikkiga bo‘linadi: 

ijro etuvchi va huquqni muhofaza etuvchi. 

Ijro etuvchi hujjatlar huquq normasida mustahkamlangan ko‘rsatmalarni 

alohida shaxs yoki vaziyatga nisbatan ijro etishni tashkillashtirishga qaratil-

gan. Masalan, mutaxassisligi va malakasi talabga javob beradigan shaxsni 

ishga qabul qilish to‘g‘risidagi, o‘z vazifasini sidqidildan ijro etgan xodimni 

rag‘batlantirish to‘g‘risidagi buyruq va hokazo.

Huquqni muhofaza etuvchi hujjatlar amaldagi huquq normalarini turli 

xil tajovuzlar yoki buzilishlardan saqlashga xizmat qiladi. Ular, odatda, huquq 

buzilishining oldini olish yoki sodir etilgan huquqbuzarlik yuzasidan chiqarila-

di. Bunday hujjatlarga sudlov, tergov, prokuratura, soliq, bojxona organlarining 

hujjatlari misol bo‘la oladi.

Huquqni qo‘llash hujjatlarini qabul qiluvchi subyektlarga ko‘ra, mazkur 

hujjatlar: qonunchilik hokimiyati organlari hujjatlari; ijro hokimiyati organlari 

hujjatlari; sudlov organlari hujjatlari; o‘zini o‘zi boshqarish organlari hujjatlari; 

jamoat tashkilotlari hujjatlari; korxona, muassasa va tashkilotlar ma’muriyati 

tomonidan chiqariladigan hujjatlarga bo‘linadi. Huquqni qo‘llash hujjatlarining 

ifoda etilishi shakliga ko‘ra: rasmiy talab, tavsiya xarakteridagi va ko‘rsatma 

(rezolyutsiya) hujjatlari kabi turlari mavjud.

Jamiyatning jo‘shqin rivojlanishi, unda 

qonun chiqaruvchi idora tomonidan ko‘zda 

tutilmagan ijtimoiy munosabatlarning vujud-

ga kelishi, ularga nisbatan huquqni qo‘llash 

ehtiyoji bilan huquq yaratuvchilik faoliyati o‘rtasidagi farq huquqdagi bo‘shliqni 

tashkil etadi. Huquqdagi bo‘shliq, odatda, huquqni qo‘llash jarayonida aniqla-

nadi. Huquqni qo‘llovchi organ muayyan ishni hal etish chog‘ida har doim ham 

ushbu munosabatni tartibga solib turuvchi xulq-atvor qoidasini topa olmasligi 

mumkin. Ushbu holat quyidagicha izohlanishi mumkin: 1) qonun chiqaruv-

chi idora (barcha huquq ijodkorligi faoliyati subyektlarining) ongli ravishda 

tartibga solish masalasini ochiq qoldirganligi; 2) amaldagi huquq tizimida 

bo‘shliq (huquqiy hal etilmagan jihat) mavjudligi

1

. 

1 

Нерсесянц В.С. Общая теория права и государства. Учебник для юридических вузов и факуль-

тетов. – М.: Издательская группа НОРМА – ИНФРА. – М, 1999. – 490-bet.