Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

377

XVII bob.

 Huquqning harakatlanishi 

va uni amalga oshirish

Huquqni qo‘llash hujjatlari davlat or-

ganlari, jamoat tashkilotlari va mansabdor 

shaxslarning huquqni qo‘llash faoliyatining 

natijasi bo‘lib, hisoblanadi. 

Huquqni qo‘llash hujjati – davlatning hokimiyatini 

amalga oshirish yuzasidan chiqariladigan yakka tartibdagi muayyan hujjat 

bo‘lib, vakolatli subyekt tomonidan aniq huquqiy masalani mazmunan hal 

etish yuzasidan chiqariladi. Huquqni qo‘llash hujjatlari ijtimoiy munosabatlarga 

huquqiy ta’sir ko‘rsatish mexanizmida tutgan o‘rni, zaruriyati hamda foydaliligi 

nuqtayi nazaridan mustaqil qiymatga ega. Huquqni qo‘llash hujjatlari qadr-qim-

matining yuqoriligi yana shu bilan belgilanadiki, ular orqali normativ-huquqiy 

hujjatlar bilan bir qatorda ijtimoiy maqsadlarni amalga oshirishga erishiladi.

Huquqni qo‘llash hujjatlari quyidagi bir qator xususiyatlarga ega:

1) ular vakolatli organlar va mansabdor shaxslar tomonidan chiqariladi. 

Bundan esa, huquqni qo‘llash hujjatlarining davlat-hokimiyat xususiyatiga ega 

ekanligi kelib chiqadi;

2) bu hujjatlar qat’iy individuallashgan bo‘lib, ular aniq shaxslar va 

hodisalarga qaratilgan bo‘ladi;

3) bu hujjatlarning bajarilishi davlatning majburlov kuchi bilan 

ta’minlanadi;

4) huquqni qo‘llash hujjatlari bir marta qo‘llaniladi, shu bilan u o‘z kuchi-

ni yo‘qotadi. 

Huquqni qo‘llash hujjatlarida, ular sudlov, ma’muriy yoki boshqa davlat 

organlari yoki mansabdor shaxslar tomonidan qabul qilinishidan qat’i nazar, 

har doim davlatning obro‘si va kuchi namoyon bo‘ladi. Shuning uchun mazkur 

hujjatlarda nazarda tutilgan ko‘rsatmalarni bajarishdan bosh tortish, ularni 

buzish tegishli tartibda javobgarlikka tortish uchun asos bo‘ladi.

Huquqni qo‘llash hujjatlari quyidagi talablarga javob berishi lozim: a) maz-

kur hujjatlar qaysi normativ-huquqiy hujjatlar asosida qabul qilingan bo‘lsa, 

ularga aniq mos kelishi; b) huquqni qo‘llovchi organ yoki mansabdor shaxsning 

vakolati doirasida qabul qilinishi; d) chuqur va har tomonlama asoslantirilgan 

bo‘lishi; e) huquqni qo‘llash hujjatlariga rasmiy tus beruvchi barcha zarur 

rekvizitlarga (hujjatning nomi, qabul qilinish joyi va vaqti, mazkur hujjatni 

qabul qilgan organ nomi, tegishli muhr, imzoning mavjudligi va hokazo) ega 

bo‘lishi.

Huquqiy adabiyotlarda huquqni qo‘llash hujjatlari huquqning manbayi bo‘la 

olmasligi qayd etiladi. Sababi, mazkur hujjatlar o‘zlarida umumiy yurish-turish 

qoidalarini emas, balki alohida hayotiy holatga taalluqli ko‘rsatmani mujassam-

lantiradi. Huquq nazariyasida huquqni qo‘llash hujjatlarini tasniflash masalasi 

alohida ahamiyatga ega. Huquqni qo‘llash hujjatlarini bir necha mezonlar aso-