Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

338

Odilqoriyev X.T. 

Davlat va huquq nazariyasi

korligi faoliyatini rejalashtirish qonunlarni puxta o‘ylangan asosda, ehtiyojga 

qarab qabul qilish, qonunchilik hujjatlarini tartibga solish va takomillashtirish 

uchun zarur shart-sharoit yaratadi. 

Huquqiy materialni bayon etish usuli qonunchilik texnikasida katta aha-

miyatga ega. Huquqiy normani shunday ta’riflash lozimki, uni ikki xil talqin 

etish mumkin bo‘lmasin, hujjat matnida ta’riflangan ko‘rsatmaning ma’nosi 

va talabini tushunish oson bo‘lsin. Huquq tizimi qanchalik mukammal, 

uning qonunchilik texnikasi saviyasi qanchalik yuqori darajada bo‘lsa, maz-

kur tizimning normalari shunchalik mukammal bo‘ladi. Ayrim hollarda, agar 

muayyan munosabat juda keng tarqalgan bo‘lsa, umumiy qoidadan muayyan 

istisnoni belgilash lozim bo‘lsa yoki bundan ham umumiyroq qoida yetarli da-

rajada aniq va lo‘nda bo‘lmasa, ushbu ta’riflarni normativ hujjatlarga kiritish 

o‘rinli bo‘lmaydi. 

O‘xshash jihatlarga ega va bitta umumlashtiruvchi ta’rifda tavsiflash 

mumkin bo‘lgan ijtimoiy munosabatlar majmuini qamrab olish uchun ancha 

keng huquqiy ko‘rsatmalarni ta’riflash normativ material hajmini qisqartira-

di, ta’riflarning yanada to‘liq va serma’no bo‘lishiga erishish imkonini beradi, 

huquqiy tartibga solishda kamchiliklar yuzaga kelishi ehtimolini kamaytiradi. 

Ayni paytda, mavhumlik darajasi cheksiz bo‘lmasligi kerak. Haddan tashqari 

umumlashtirish va mavhumlashtirish ta’riflarning noaniqligi va mujmalligiga 

olib kelishi, har xil, ba’zan teskari talqin qilish, mazkur normalarni qo‘llovchi 

shaxslar va organlar vakolatini kengaytirish, binobarin, qonunni buzish uchun 

zamin yaratadi. Huquq normalarini bayon etishda oqilona me’yorni saqlash, 

haddan tashqari mavhumlashtirishga ham, ortiqcha mufassallashtirishga ham 

berilib ketmaslik lozim. 

Qisqartmalarni qo‘llashdagi har xillik ham normativ-huquqiy hujjat loyi-

halarini tayyorlashning texnik darajasiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Huquq nor-

malarini bayon etishda qo‘llanilgan hamda aholining aksariyat qismiga tushu-

narsiz bo‘lgan va keng tarqalmagan qisqartmalar faqat anglashilmovchiliklar 

va noto‘g‘ri talqinlarga olib kelishi mumkin. Umum e’tirof etgan, muomaladan 

mustahkam o‘rin olgan va barchaga tushunarli bo‘lgan qisqartmalar (masa-

lan, va h.k., va b.)ga kelsak, ulardan voz kechish noto‘g‘ri bo‘lar edi. Zotan, 

ular normativ materialni bayon etishni qisqartiradi, uni ixchamlashtirishga 

ko‘maklashadi. Qisqartmalarni qo‘llashda ma’lum tartib va bir xillik o‘rnatilsa, 

maqsadga muvofiq bo‘ladi. Normativ-huquqiy hujjatlarning sarlavhalari haddan 

tashqari uzun bo‘lsa, boshqa hujjatlarda ularga havola qilishda sarlavhalarini 

qisqartirib bergan ma’qul. Bunda sarlavhalar qisqartmalarini qo‘llashning bir 

xil tartibini o‘rnatish, ya’ni ayni bir hujjatga nisbatan bir xil qisqartmalar (ma-

salan, JPK, JK, FK) qo‘llanilishi kerak. 

---