Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

23

I bob.

 Davlat va huquq 

nazariyasining prеdmеti va mеtodi

Masalan, «ikki tasdiq fikrdan uchinchi yangi tasdiq fikr (xulosa) chiqa-

di». «Hosil qilingan yangi mulohaza dastlabki mulohazalardan umumiyroq 

bo‘lmaydi». Mantiq sillogizmlarining eng oddiylaridan birini davlat masalasiga 

qo‘llab, xulosa chiqarib ko‘raylik:

a) demokratik davlatlarda vakillik hokimiyat idoralari saylov asosida 

shakllantiriladi;

b) O‘zbekiston Respublikasida davlat vakillik idoralari saylov asosida 

shakllantiriladi;

v) demak, O‘zbekiston Respublikasi demokratik davlatdir. 

Bunday tarzda chiqarilgan xulosa mantiqiy jihatdan ziddiyatsizdir.

Tarixiy metod – davlat va huquqni tarixiy rivojlanish shart-sharoitlariga 

bog‘lab o‘rganish usuli bo‘lib, unda davlat va huquqning tavsifi va rivojlanish 

bosqichlari tarixiy xronolologik izchillikda, ketma-ketlikda o‘rganiladi.

Ushbu o‘rinda davlat va huquqning tarixan vujudga kelish sabablari va 

shart-sharoitlarini aniqlash, ularning tarixiy taraqqiyot bosqichlarida rivojlani-

shi, o‘zgarishi va shakllanishiga ta’sir etgan omillarni ko‘rsatib berish, shu 

asosda davlat va huquqning bugungi holatiga baho berish hamda istiqboldagi 

evolyutsiyasini bashorat qilish muhim ahamiyat kasb etadi.

Tarixiy metod vositasida davlat – huquqiy hodisalarga ikki nuqtayi 

nazardan yondashish mumkin: 

birinchidan, bu hodisalarning «vaqt o‘lchovida 

harakatlanish, o‘zgarish jarayoni»ni kuzatish, 

ikkinchidan, bu jarayonni 

«nazariy jihatdan anglash». Tarixiy yondashuv asosida tahlil yuritish umu-

man abstrakt davlat va huquqni emas, balki konkret, aniq muayyan davlat 

va huquqning paydo bo‘lishi, rivojlanishi va mohiyatini, tabiatini o‘rganish 

imkoniyatini beradi.

Va nihoyat, davlat va huquqning nazariy jihatlarini tarixiy voqealar ham-

da faktlar bilan bog‘lab o‘rganish puxta bilim olish garovidir. Davlat va huquq 

haqidagi turli-tuman fikrlar ichida o‘ralashib qolmaslik uchun ularning asosiy 

tarixiy bog‘lanishlarini unutmaslik lozim. Shu bois har bir masalaga tarixdagi 

ma’lum hodisa qanday paydo bo‘lganligi, bu hodisa o‘z rivojlanishida qanday 

asosiy bosqichlardan o‘tganligi nuqtayi nazaridan qarab, bu hodisa hozirgi 

paytda qanday bo‘lib qolganligiga baho berish lozim. Bu metodologik talab 

davlat va huquq hodisalariga ham bevosita taalluqlidir.