Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

491

XXIV bob.

 Fuqarolik jamiyati 

va huquqiy davlat

Davlat va fuqarolik 

jamiyati

3-§.

Yuqorida keltirilgan tasnif umumiy bo‘lib, u eng asosiy tarkibiy tuzil-

malarni ifodalaydi. Аlbatta, fuqarolik jamiyati o‘zining rang-barangligi, turli-

tumanligi bilan tavsiflanadi. Unda turfa ko‘rinishdagi ma’rifiy, madaniy va 

boshqa mazmundagi tashkilotlar faoliyat ko‘rsatishi mumkin.

 

Davlat – har qanday jamiyatda siyo-

siy hokimiyatning eng muhim institutidir. 

Davlat jamiyatning umumiy ishlarini boshqa-

ruvchi alohida organ sifatida faoliyat yuritadi. Davlat – jamiyatning siyosiy 

tashkilotlari tizimida muhim, ammo yakka-yu yagona bo‘g‘in emas: ushbu 

tizimga partiyalar va boshqa tashkilotlar ham kiradi. Biroq, jamiyat miqyosida 

faqat davlat suveren hokimiyatga ega bo‘ladi. Davlat hokimiyatining ustun-

ligi muayyan tarzda uning universalligi (davlat hokimiyatining yurisdiksiyasi 

mamlakatning butun hududi, barcha aholisi va jamoat tashkilotlariga nisbatan 

tatbiq etiladi), vakolatlarida (davlat hokimiyati unga da’vo qiluvchi boshqa har 

qanday g‘ayri konstitutsiyaviy va muvoziy tuzilmalarni bekor qilishi mumkin), 

shuningdek, boshqa ta’sir ko‘rsatish vositalarining mavjudligida (masalan, qo-

nunchilik, odil sudlov) ifodalanadi. 

Fuqarolik jamiyatining izchil shakllanishi, shaxs va davlat o‘zaro muno-

sabatlarining madaniylashuvi jamiyatdagi munosabatlarni uyg‘unlashtirishni 

taqozo etadi. Siyosiy munosabatlar sohasida davlat haqli ravishda yetakchi 

o‘rin egallaydi, bunda u fuqarolik jamiyatiga bog‘liq bo‘ladi, ya’ni uning faoli-

yati jamiyat manfaatlariga taalluqli har qanday umumiy ishlarni bajarishi bilan 

belgilanadi. 

Fuqarolik jamiyati odamlarning ijtimoiy va shaxsiy manfaat hamda 

huquqlarini ifodalash va himoya qilishga safarbar etilgan ixtiyoriy uyushma-

lari (jamoat birlashmalari, partiyalar, kasaba uyushmalari, shirkatlar, diniy 

tashkilotlar va hokazo) timsolida davlat bilan alohida siyosiy munosabatlarga 

kirishadi. Fuqarolik jamiyatining rivojlanish darajasi qancha yuqori bo‘lsa, dav-

latning demokratik faoliyati uchun asoslar shuncha ko‘p bo‘ladi. Va aksincha, 

fuqarolik jamiyati yaxshi rivojlanmagan bo‘lsa, avtoritar va totalitar hokimiyat 

tuzumlari mavjudligi uchun asoslar ko‘proq bo‘ladi. Fuqarolik jamiyatining 

rivojlanish darajasi aholi qatlamlarining qamrab olinganlik darajasi bilan emas, 

balki bu jamiyatda tan olinadigan shaxs erkinligining ta’minlanishi holati bilan 

belgilanadi. 

Fuqarolik jamiyatida davlat barcha mulkdorlarning huquqiy jihatdan teng 

himoya qilinishini ta’minlaydi, xususiy mulkni daxlsiz deb e’lon qiladi, ijtimoiy 

zarurat tufayli mulk olib qo‘yilgan holda unga tovon to‘lanishi kafolatlanadi. 

---