Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

410

Odilqoriyev X.T. 

Davlat va huquq nazariyasi

2) shaxsning sodir etgan nojo‘ya harakati, uning guruh a’zosi sifatidagi 

huquq va majburiyatlari bilan bog‘lanadi.

Har bir hukmdor mustamlakachi o‘z huquqiy talablarini qo‘l ostidagilarga 

o‘tkazadi. Fransuz huquqi – fransuz afrikasi va Madagaskarga, Belgiya huquqi – 

Kongoga, roman-golland huquqi esa, Janubiy Afrikaga kiritilgan.

Mustamlakachilar o‘z huquqiy institutlarini tatbiq etish bilan birga 

fikran o‘z manfaatlariga zid kelmaydigan odat huquqi va Afrika sudlovining ay-

rim qismlarini saqlab qolish siyosatini yurgizdilar. Shunday qilib, mustamlaka 

boshqaruvi natijasida huquqning aralash tizimi paydo bo‘ldi. U metropolitlar 

tomonidan kiritilgan huquq bilan odat huquqini o‘zida jamladi. Birinchisi imti-

yozli ravishda ma’muriy huquq, savdo, jinoyat huquqini qamrab oldi. An’anaviy 

soha – yerga egalik, oila va meros huquqi (shaxs hayotligida mulkni, ba’zi 

fuqarolik majburiyatlarini taqsimlash) – odat huquqining harakat doirasida 

qoldirildi.

Mustamlaka davrida odat huquqida yuz bergan to‘rtta asosiy o‘zgarishni 

qayd etish mumkin: 1) nizolarni tartibga solishning an’anaviy usullaridan voz 

kechish, ya’ni asta-sekinlik bilan sud tizimini tatbiq qilib, qabilada o‘rnatilgan 

tartibdan sud qurilishi namunasiga o‘tish; 2) mahalliy sudlarda ishlarni odat 

huquqi bo‘yicha hal qilgan sudlarning Yevropa normalarini qabul qili-

shi; 3) odat huquqini bekor qilmay, afrikaliklarga o‘z huquqiy munosabatlarini 

huquq asosida tartibga solish imkoniyatini beruvchi qonunlarning joriy etilishi; 

4) varvarlik deb tan olingan, masalan, qullik va jarohat yetkazish kabi ba’zi 

odatlarning to‘g‘ridan-to‘g‘ri taqiqlanishi.

An’anaviy Afrika (huquqiy) odat huquqi, shubhasiz boshlang‘ich ahamiyatini 

yo‘qotmoqda, ba’zi hollarda ko‘p qismini yo‘qotgan ham. U o‘zining sezilarli 

qismida tizimlashtirish va majmualashtirish obyekti bo‘ldi. Odat huquqiga keng 

ma’noda davlat organlari, shuningdek, sudlar tomonidan rivojlantirilgan huquq 

sifatida qaralmoqda

1

.

1 

Qаrаng: Tаdjiхаnоv U., Sаidоv А. Huquqiy mаdаniyat nаzаriyasi. – T., 1998. – 107–108-betlar.

---