Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

Davlat 

funksiyalari: 

muammolar va 

istiqbol

4-§.

---

118

Odilqoriyev X.T. 

Davlat va huquq nazariyasi

Yuqorida bayon etilganlar munosabati bilan davlat vazifalarini mavjud 

tamoyillar o‘zanida rivojlantirishning taxmin qilinayotgan ayrim jihatlarini 

ko‘rib chiqish maqsadga muvofiq. Yuqorida ta’kidlab o‘tilganidek, davlat funk-

siyalari o‘zgarishiga nafaqat davlatning o‘zidagi, balki davlat amal qilishining 

shart-sharoitlaridagi o‘zgarishlar, ya’ni tashqi shart-sharoitlar, davlat «yashab 

turgan», amal qilayotgan tashqi muhitning o‘zgarishlari ham ta’sir ko‘rsatadi. 

Davlat funksiyalarining rivojlanish tendensiyalari bu vazifalar ham davlatning 

mohiyati va rasmiy tavsifining ta’siri ostidagi, ham o‘zgarib borayotgan tashqi 

muhit ta’siri ostidagi rivojlanishi va o‘zgarishini o‘z ichiga oladi. Bunda har 

ikki jarayon ham nisbatan mustaqil deb tavsiflansa-da, bir-biri bilan chambar-

chas bog‘liq ekanligini hisobga olish lozim. 

Eng avvalo, davlat funksiyasiga butun fan-texnika taraqqiyoti intellek-

tual rivojlanish muayyan ta’sir ko‘rsatadi. Boz ustiga hozirgi barcha davlatlar-

ning funksiyasiga XXI asrdagi fan-texnika yutuqlari o‘z ta’sirini o‘tkazmoqda. 

Ta’kidlash joizki, bunday ta’sir ikki tomonlama bo‘ladi. Bir tomondan, ta’lim 

va fanni, ayniqsa fundamental fanni qo‘llab-quvvatlash, uning natijalaridan 

foydalanish, jamiyatning intellektual salohiyatini rivojlantirish va boyitish kabi 

davlat faoliyatining hayotiy muhim yo‘nalishi birinchi o‘ringa chiqadi. Kadrlar 

tayyorlash milliy dasturini ro‘yobga chiqarishda erishilgan muvaffaqiyatlarni 

hisobga olgan holda hozirgi vaqtda davlatimizning ta’lim sohasidagi funksiyasi 

mustaqil funksiya sifatida ajratilgan. Boshqa tomondan esa, hozirgi zamonda 

fan-texnika sohasida nazoratdan tashqari paydo bo‘ladigan yutuqlar va ular-

dan foydalanish tufayli paydo bo‘ladigan xavfni cheklash taqozo etiladi. Bu, 

ayniqsa, yadroviy texnologiyalar, genetika, tibbiyot biologiyasi va boshqa shu 

kabilarga taalluqlidir.

Fan sohasida davlat tomonidan intellektual mulkni qo‘llab-quvvatlash va 

himoya qilish, ya’ni ilmiy faoliyatni samarali olib borish uchun shart-sharoitlar 

yaratish, ilmiy ishlar natijalari ularning yaratuvchilariga tegishliligini muho-

faza qilish, ushbu mehnatning adolatli baholanishini ta’minlash va ana shu 

natijalardan foydalanganlik uchun munosib taqdirlash kabi faoliyatning yangi 

sohalari paydo bo‘lmoqda. Fan-texnika taraqqiyotining, ayniqsa genetika, tib-

biyot biologiyasi va boshqa shu kabi yangi sohalardagi taraqqiyotning zararli 

oqibatlarini cheklash borasidagi davlat faoliyati ham muhimdir. Yangi ilmiy 

yo‘nalish, ya’ni inson organlarini transplantansiya qilish, jinsni o‘zgartirish, 

sun’iy homila bilan bog‘liq bioetika shakllanmoqda, evtanaziya muammolari 

yuzaga kelmoqda. Bu sohaga davlatning nazorat qilish va tartibga solish tar-

zida aralashmasligining iloji yo‘q. 

Ekologik omil ham davlat funksiyasining evolyutsiyasiga muayyan ta’sir 

ko‘rsatmoqda. Ushbu ta’sirning mohiyati shundaki, agar hozirgi zamonda har 

---