Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

Siyosiy rejim

4-§.

---

97

IV bob.

 Davlatning

shakllari

boshlig‘i hisoblanadi. Mamlakatda siyosiy plyuralizmga yo‘l qo‘yilmay, yagona 

rasmiy mafkura o‘rnatiladi. Davlatda eng dono, «xalq otasi» boshchilik qiladi 

va u buyuk dohiy deb e’tirof etiladi.

Totalitar davlat boshqaruvida idora etish tartibi o‘ta markazlashgan 

bo‘ladi. Barcha fuqarolar yuqoridan keladigan buyruqlarga og‘ishmay amal 

qiladilar. Har qanday tashabbus taqiqlanadi. Shaxs siyosiy hayotda deyarli 

ishtirok etmaydi va odamlar hayoti qattiq nazoratga olingan bo‘ladi. 

Fashistik idora usuli 

totalitar rejimning avj olgan shakllaridan biri bo‘lib, 

u millatchilik mafkurasi bir millatning boshqalardan afzalligi to‘g‘risidagi tasav-

vurlarga tayanadi. Insonlarning huquq va majburiyatlari qaysi millatga man-

subligiga bog‘liq bo‘ladi, shuningdek bu rejim amal qiladigan davlatlarda senz-

lar asosan shaxsning millati va irqiga qarab belgilanadi. Ushbu rejim odamlar 

qonun va sud oldida teng bo‘lishi mumkin emas degan aqidaga tayanadi, faqat 

bir millatni oliy irqqa mansub deb e’lon qiladi va u barcha imtiyozlarga ega 

bo‘lishi mumkin, deb hisoblanadi. Bunday hollarda inson va uning shaxsiga 

nisbatan agressiv kayfiyat hukmron bo‘ladi. Jamiyatda uzluksiz ravishda ijti-

moiy ixtiloflar, ommaning qashshoqlashuvi yuz beradi.

Avtokratik siyosiy rejim jamoaviy avtokratiya 

va

 yakka shaxs avtokrati-

yasi

 ko‘rinishida bo‘lishi mumkin. 

Jamoaviy avtokratiya o‘z navbatida, 

aristokratiya

 va 

oligarxiya

ga 

bo‘linadi. 

Aristokratik rejim

da hokimiyat aholining muayyan qismini tashkil et-

gan zadogonlar qo‘lida to‘planib, xalq davlat boshqaruviga jalb etilmaydi. Aris-

tokratiyaning eng muhim xususiyati shundaki, insonning jamiyatdagi mavqei 

uning ijtimoiy kelib chiqishi bilan belgilanadi. 

Oligarxiya rejimi

da aristokratik rejimdan farqli ravishda hokimiyatga 

egalik qilish insonlarning mulk senziga qarab belgilanadi, hokimiyat aholining 

mulkdor tabaqasi tomonidan egallanadi. Bunda ham aristokratik rejimdagi sin-

gari oddiy xalq davlat boshqaruviga jalb etilmaydi. Oligarxiyaning o‘ziga xos-

ligi shundaki, insonning jamiyatdagi mavqei uning boyligi bilan belgilanadi.

Nodemokratik siyosiy rejim jamoa avtokratiyasidan farqli ravishda