Тошкент-2021 3 Январь 2021 3-қисм Тошкент январь 2021 йил. Тошкент: «Tadqiqot»

Январь 2021 3-қисм
Тошкент
хив ҳужжатларининг ўша даврда тартиб билан ёзиб борилиши, тўпланиши ва сақланиши 
ҳам Хива хонлиги маданияти, жумладан ўзбек халқининг бой ва юксак маданияти ҳамда 
тараққиётидан далолат берувчи ишончли омиллардан бири ҳисобланади. 
Архив ҳужжатлари билан танишар эканмиз, юқоридаги ҳаражатлардан ташқари бошқа 
мақсадлар учун қилинган ўзига ҳос ҳаражатлар тўғрисида ҳам маълумотлар олиш имкони-
га эга бўламиз. Масалан, Хива хонлиги даврида ўз хизмат вазифасини бажаришда ўрнак 
кўрсатган ҳарбий амалдорларга мукофат тариқасида пул, ер-сув, чорва ва қимматбаҳо бу-
юмлар берилганликлари ҳам алоҳида қайд қилинган. Турли жун мато ва чопонлар би-
лан мукофатлаш усули ҳам кенг тарқалганлиги ҳужжат маълумотларидан маълум. Айрим 
ҳолларда мукофат тариқасида пичоқ, бошқа ов қуроллари ва уй-рўзғор буюмлари ҳам бе-
рилганликлари қайд қилиб ўтилганлигини гувоҳи бўламиз. Шунингдек, хон сулоласига 
мансуб бўлган кишиларга ва кўзга кўринган амалдорларга фаҳрий ёрлиқ тариқасида олтин 
ва қимматбаҳо тошлар билан безатилган камарлар ҳам тақдим қилинар экан. 
Хонлар ва катта ер эгалари ҳокимиятни ўз қўлларига олганларидан кейин ўзларининг 
шахсий манфаатларини қондириш учун кўплаб ҳаражатлар қилганлар. Жамият эҳтиёжлари 
учун эса ниҳоятда кам пул сарфлаганлар. Архивида сақланган хужжатларга эътибор қилар 
эканмиз, 1910 йилдаги қилинган ҳаражатларга эътибор қаратадиган бўлсак, ўз ҳарактерига 
кўра хонлик маъмуриятининг ХiХ асрдаги ўртача йиллик ҳаражатларидан деярли фарқ 
қилмайди:
1) Сарой ҳаражатлари – 36.557 тилло
2) Хон ҳазрати олийлари 945 тилло олдилар.
3) Хоннинг банк орқали қилган ҳаражатлари – 4729 тилло.
4) Хоннинг идора (концелария)си орқали қилинган ҳаражатлари – 5000 тилло.
5) Кўҳна Урганчга қилинган ҳаражатлар – 506 тилло.
6) Хоннинг қўшимча шаҳсий ҳаражатлари – 280 тилло.