Тошкент-2021 3 Январь 2021 3-қисм Тошкент январь 2021 йил. Тошкент: «Tadqiqot»

Январь 2021 3-қисм
Тошкент
1901 йил Парижда нашр этилган асарда муаллифларнинг Москвадан Самарқандгача 
бўлган масофани рус темирйўли бўйлаб босиб ўтгани, турли халқлар ва уларнинг яшаш 
шароитлари, Самарқанд ва бухоро шаҳарларидаги тарихий обидаларнинг аянчли аҳволи 
хақидаги таассуротлари ҳикоя қилинади. Китобда айрим баҳсталаб маълумотлар ҳам уч-
райдики, бу китоб қимматига ўз таъсирини кўрсатмайди. Кенг китобхонлар оммасини мана 
шундай адабиётлар билан таништириш мақсадида асардаги айрим ҳикоялар намуналарини 
эътиборингизга ҳавола этишга қарор қилдим. 
Самарқанд шаҳрининг шимолий-ғарбида Афросиёб деб аталадиган кимсасиз тепалик 
мавжуд. бу тепалик қадимий шаҳарнинг бешиги ҳисобланади. Зеро унинг замини асрлар 
давомида бири иккинчисидан кейин мавжуд бўлган маданий қатламлардан иборат. Қадим 
Самарқандда Рим сув қувурларидан қолишмайдиган ажойиб ерости «қўрғошин қувурлари» 
қурилган. Шаҳар оташпарастларнинг муқаддас китоби «Авесто»нинг бир қисми бўлган 
«Зинд-авесто»да тилга олинган Туроннинг афсонавий ҳукмдори Афросиёб номи билан атал-
ган. Милоддан аввалги iV асрда Самарқанд Искандар Зулқарнайн бошчилигидаги юнон-ма-
кедон қўшинлари томонидан забт этилади. Искандар ўлимидан сўнг Мароқанд саркарда 
Салавка ва унинг авлодлари қўлига ўтади. Эрамиздан аввалги 256 йилда уларнинг ноиби 
Диодот исён кўтариб, Юнон-бақтрия давлатига асос солади. Орадан юз йил ўтиб шаҳар 
Парфия шоҳи Митридат i қўлига ўтади.
буюк Ипак йўли мазкур шаҳар орқали ўтган ва унинг ривожида муҳим рол ўйнаган. Эра-
мизнинг i асрида Самарқанд Суғдиёна ва бақтрия тарихида буюк Кушон давлати сифатида 
ном қолдирган йирик давлат таркибига кирган. Милодий iii-iV асрларга келиб, бу салтанат 
инқирозга юз тутади ва жангари кўчманчи қабила эфталитлар таъқибига дош беролмайди. 
Ўз навбатида Vi асрга келиб эфталитлар туркий қабилалар томонидан сиқиб чиқарилган. 
Ҳукмдорлар ва сулолалар алмашинувига қарамай Самарқанд нафақат Марказий Осиё, бал-
ки бутун Шарқ иқтисодий, сиёсий, маданий ҳаётида муҳим ўрин тутишда давом этган. 
Ўз даврида гуллаб яшнаган бу шаҳарни Viii асрда араблар истило қилган бўлса, 1220 йил-
ги мўғул тўфони бутунлай вайрон қилди. Кетма-кет ҳужумлар натижасида қалъа деворлари 
қулади, шаҳарни сув билан таъминлаб турган қўрғошин сув қувури бузилди, жомеъ мас-
жиднинг кули кўкка совурилди. Тинч ахоли эса ғаним камонбозларининг тирик ўлжаларига 
айланди. Сувсиз қолган шаҳарда ҳаёт сўнди. Лекин xiV аср бошида шаҳри дарун ва шаҳри 
берунда ҳаёт аста-секин изга тушди.
xiV асрнинг биринчи чорагида марокашлик машҳур сайёҳ ибн батута Самарқандга 
ташриф буюради. 1325 йилдан 1350 йилгача у Мисрни ва бутун Осиёни айланиб чиқади. 

---

18