Тошкент-2021 3 Июнь 2021 10-қисм Тошкент май 2021 йил. Тошкент: «Tadqiqot»

Annotatsiya:
maqolada ta’lim-tarbiya tizimiga o‘zining munosib xissasini qo‘shgan Abdulla 
Avloniy ilmiy merosi taxlil qilingan hamda metodik tavsiyalar berilgan.
Kalit so‘zlar:
ta’lim, tarbiya, Abdulla Avloniy, ilm-fan, ma’rifat, ezgulik, adabiyot, natija, 
muhit.
Abdulla Avloniy atoqli pedagog, murabbiy sifatida butun hayotini ma’rifat rivojiga baxsh 
etdi. O‘zining ilmiy asarlari, darsliklarida adib Vatan, vatanparvarlik, ilm-hunar, axloq-odob, 
ma’rifat, inson kamoloti, jamiyat rivoji fikrlar bayon qildi. Abdulla Avloniy kishilarni yaxshilikka 
undash, dunyodagi barcha insonlarga nisbatan ezgulik istagi bilan yashashni chinakam olijanoblik 
hisoblaydi. Uning bu pedagogik fikri ta’limoti milliy pedagogika tarixi rivojiga muhim hissa bo‘lib 
qo‘shildi. Avloniy bayon etgan fikrlar hozirgi davr ta’lim rivojiga ham xizmat qilmoqda[1,9-10].
Avloniyning ilm, tarbiya, intizom, xaqoniyat, itoat va xulk xaqidagi asarlarida xozirgi 
pedagogikaga kerakli va pedagoglar uchun juda katta axamiyati bor . Biz bu asarlardan dars 
jarayonida va bola tarbiyasiga kerakli bo‘lgan ma’lumotlar olishimiz, uni bolalarga misollar bilan 
tushuntirib o‘rgatishimiz mumkin. 
Tarbiya — «Pedagogiya», ya’ni bola tarbiyasining fani demaqdur. Ilmi axloqning asosi tarbiya 
o‘ldug‘indan shul xususda bir oz so‘z so‘ylaymiz. Bolaning salomi va saodati uchun yaxshi tar-
biya qilmak, tanini pok tutmak, yosh vaqtidan maslakini tuzatmak, yaxshi xulqlarni o‘rgatmak, 
yomon xulqlardan saqlab o‘sdurmaqdur. Tarbiya qilguvchilar tabib kabidurki, tabib xastaning 
badanidagi kasaliga davo qilgani kabi tarbiyani bolaning vujudidagi jahl maraziga «yaxshi xulq» 
degan davoni ichidan, «poklik» degan davoni ustidan berub, katta qilmak lozimdur. Zeroki, «Has-
sinu axloqakum» amri sharifi uzra xulqimizni tuzatmakg‘a amr o‘linganmiz. Lekin xulqimizning 
yaxshi bo‘lishining asosiy panjasi tarbiyadur. Axloqimiz(ning) binosining go‘zal va chiroyli 
bo‘lishiga tarbiyaning zo‘r ta’siri bordur. Ba’zilar «tarbiyaning axloqqa ta’siri yo‘q, insonlar asl 
yaratilishida qanday bo‘lsalar, shunday o‘sarlar, tabiat o‘zgarmas»,
YOmon xo‘ tuzalmaydi darmon ila,
Ipak o‘lmas ip, rangi alvon ila,
Boqing, bir daraxt mevasidur yomon,
Bo‘lur yaxshi payvand, parvo bilan.
Bilur har kishi aslini rangidan,
Va yokim ulangandagi zangidan», — demishlar
Lekin bu so‘z to‘g‘ri emasdur. CHunki tarbiyaning axloqga, albatta ta’siri bo‘ladur. Aromizda 
masal borki, «Sut ila kirgan, jon ila chiqar», mana bu so‘z to‘g‘ridur.
Shavkat Mirziyoyev xam Abdulla Avloniyning ilm-tarbiya tug‘risidagi fikrlarini xar bir 
maktab binosida bo‘lishi shartligi xakida shunday deganlar «Abdulla Avloniyning «Tarbiya biz 
uchun yo hayot - yo mamot, yo najot - yo halokat, yo saodat — yo falokat masalasidir» degan 
so‘zlari har bir maktab binosida yozib qo‘yilishi shart». Bundan tashkari prezidentimiz Shavkat 
Mirziyoyev raisligida 23 avgust kuni xalq ta’limi tizimini rivojlantirish, pedagoglarning malakasi 
va jamiyatdagi nufuzini oshirish, yosh avlod ma’naviyatini yuksaltirish masalalariga bag‘ishlangan 
videoselektor yig‘ilishi bo‘lib o‘tdi. Unda prezidentimiz maktab ta’limi tizimini isloh qilish 
bo‘yicha mamlakatimizda amalga oshirilayotgan islohotlar, bu borada oldimizda turgan dolzarb 
vazifalar haqida fikr yuritar ekan, ulug‘ ma’rifatparvar bobomiz Mahmudxo‘ja Behbudiyning
«Dunyo imoratlari ichida eng ulug‘i maktabdir» degan fikrini alohida ta’kidlab, bu masalaning 
mohiyati va ahamiyatiga atroflicha to‘xtaldi. Haqiqatan ham, jahondagi rivojlangan davlatlar 

---

54