Тошкент-2021 3 Июнь 2021 10-қисм Тошкент май 2021 йил. Тошкент: «Tadqiqot»

kuzatuv
va 
tekshirmoq
. Kuzatuv va tekshirish jarayonida u aniqlanadi 
(aniqlash) va uni kuzatib borish uchun o’lchanadi (o’lchash). Kuzatuv va tekshirish natijasida 
asosiy ma’lumotlar to’planadi, u hisobga olinadi (buxgalteriya). Keyinchalik, ushbu ma’lumot 
sintez tahlil qilinishi mumkin, taqqoslanadi. Shu bilan birga, uning ma’nosi va ahamiyati, ushbu 
ma’lumotni boshqarish vazifalari nuqtai nazaridan aniqlash, baholash (baholash jarayoni) amalga 
oshiriladi. 
Rahbarning majburiy va rag’batlantiruvchi usullari o’zaro omuxta qilinsa, mazkur 
yondashuvda ta’sir etishning tartibga soluvchi va rag’batlantiruvchi usullari jamoa a’zolarini 
tashabbus ko’rsatishiga sharoit yaratadi. Boshqarishda ta’sir ko’rsatishning tartibga soluvchi 
va rag’batlantiruvchi usullarni tanlash qator omillarga bog’liq bo’ladi. Bunda eng avvalo 
pedagogik jamoaning kamolot darajasi, ya’ni uni uyushganlik, jipslik darajasi, demokratik 
tamoyillarni qo’llashga tayyorgarlik darajasidan kelib chiqmoq kerak. Ikkinchidan, rahbarning 
ilmiy-amaliy saviyasi, uslubi, boshqarish nazariyasini, ta’lim-tarbiyani tashkil etish mahorati 
ham muhim mezondir. Yangilikni bayroq qilib olib, demoratik, rag’batlantiruvchi tamoyillarga 
tarafdori sifatida ish olib borishga yuzaki intilib, jamoaning kamolot darajasi va rahbarning 
o’z saviyasi past bo’lsa har qanday yangilik muvaffaqiyat emas, mag’lubiyat keltiradi. 

---

114
Июнь 2021 10-қисм
Тошкент
“Boshqarish usullari-deb yozadi M.Mirqosimov,-maktab ichidagi ta’lim tarbiyaviy, moliya-
xo’jalik, sinfdan va maktabdan tashqari ishlar, maktabning turli hamkorligidagi ishlari, muallimlar 
jamoasi bilan ishlash kabi mavjud munosabatlardan kelib chiqadi»(48, 89). Boshqarish usullarini 
tanlaganda va tasnif qilganda faqat ta’lim muassasasidagi ta’lim-tarbiya, moliya-xo’jalik ishlari 
jarayonidagi jamoa a’zolarining munosabatlari nuqtai nazaridan emas, balki jamoa a’zolarining 
faoliyatida o’z ishiga qiziqish uyg’otishga ham e’tibor berish kerak.
Pedagogik jamoa a’zolarining faoliyat motivlari bo’lishi mumkin: a)har bir xodimning 
ishlab chiqarish faoliyati bilan bog’liq bajarishi rasman majburiy motivlar; b)ularning moddiy 
manfaatlaridan kelib chiqadigan motivlar; v) ma’naviy motivlar.
Respublikamizda uzoq vaqtlardan beri ta’lim muassasalarining boshqarish masalalalari bilan 
ilmiy-amaliy shug’ullanuvchi olim M.Mirqosimov shu asosda boshqarish metodlarining tasnifini 
beradi.
Quyida biz shu metodlarni keltiramiz va qisqacha ularning mazmunini bayon qilamiz.
1. Ijtimoiy-ma’muriy.
2. Ijtimoiy-psixologik
3. Huquqiy.
4. Ko’rsatma berish.
5. Moddiy va ma’naviy rag’batlantirish.
6. Kuzatish
7. Suhbat.
8. Pedagogik hujjatlarni tahlil qilish.
Boshqarish tajribasi shuni ko’rsatadiki, jamiyat taraqqiyotining hozirgi bosqichida uni 
tashkiliy-ma’muriy chora-tadbirlarsiz amalga oshirish mumkin emas. Bu metod boshqaruv 
bo’g’inlarini o’zaro bog’liqligini ta’minlab, unda ishtirok etuvchilarning munosabatlarini 
tartibga solib, ma’muriy ta’sir ko’rsatishning butun mexanizmini harakatga keltiradi. 
Boshqaruv tizimiga amalga oshirilayotgan harakatlar ikkiga bo’linadi: a)normativ b)shaxsiy. 
Boshqaruvga doir normativ harakatlar umumiy bo’ladi. Unda biron shaxs aniq ishtirok etmaydi. 
Ular biron sharoitga nisbatan tatbiq etiladigan umumiy hatti- harakat qoidalari bo’lib, uzoq 
vaqt amal qiladi. Boshqarishning shaxsiy harakatlari ma’lum sub’ektlarga qaratilgan bo’ladi. 
Boshqarishnig ijtimoiy-psixologik metodi jamoa a’zolari o’rtasidagi ruhiy insoniy munosabatlarni 
tartibga solishdir. Bunda jamoada sog’lom ruhiy-axloqiy muhit, kishilarning ruhiy, emotsional 
holati, insoniy xususiyatlarini hisobga olgan holda ta’sir ko’rsatishni taqozo qiladi. Bundan har bir 
xodimga jamoa orqali ta’sir ko’rsatish xodimlar bilan yakkama-yakka ish olib borish orqali jamoa 
a’zolarini o’zaro munosabatlari tartib solinadi.
Ijtimoiy-psixologik metod muassasa rahbarining xodimlar bilan kundalik munosabatlardagi 
uchrashuv va suhbatlar orqali bir birlarini tushunish, ruhiy-psixologik muammolarni hal qilish 
orqali ta’sir ko’rsatishni o’z ichiga oladi.
Shu narsani e’tirof etish kerakki, jamiyat taraqqiyotining hozirgi bosqichida atrof-muhitdagi 
turli o’zgarishlar axborot manbalarning haddan ziyod ko’payganligi kishilarga ruhiy taranglikni 
keltirib chiqarmokda. Kishilarning tezda kayfiyati buzilishi, jahl chiqishi, o’z hissiyotini idora 
qila olmaslik va hokazolar. Bunday sharoitda rahbar faoliyatida psixologik omillar ular orqali 
ta’sir ko’rsatish salmog’i oshib boradi. Xulosa qilib, pedagogik tizimni boshqarishda huquqiy 
ta’sir ko’rsatish muhim o’rin egallaydi. Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan jamiyat hamma 
sohalarini boshqarishda qonun ustuvorligi va shu asosda fuqarolar huquqiy madaniyatini oshirish 
boshqarish sohasiga ham taaluqlidir.