Тошкент-2021 3 Июнь 2021 10-қисм Тошкент май 2021 йил. Тошкент: «Tadqiqot»

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati:
1. Mirziyoev Sh.M. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob halqimiz bilan birga quramiz. 
– T.: “O’zbekiston”, 2017. – 488 b. 
2. O’zbekiston Respublikasi oliy ta’lim tizimini 2030 yilgacha rivojlantirish Kontseptsiyasi. 
2019 yil 8 oktyabrdagi PF-5847-son Farmoni ,,
3. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Ta’lim sifatini nazorat qilish 
davlat inspeksiyasi veb-sayti: www.tdi.uz.
4. Ta’lim sifatini baholash bo‘yicha xalqaro tadqiqotlarni amalga oshirish milliy markazi 
veb-sayti: www.markaz.tdi.uz.
5. Xalqaro tadqiqotlarda boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining o‘qish savodxonligini baholash. 
Toshkent – 2019

---

109
Июнь 2021 10-қисм
Тошкент
BOSHLANG`ICH SINFDA BADIIY MATNLAR ORQALI O`QUVCHILAR NUTQINI 
O`STIRISH
Saitjanova Marxamat Askarovna
Olmazor tuman XTB tasarrufidagi
315-umumiy o`rta ta`lim maktabining
Birinchi toifali boshlang`ich sinf o`qituvchisi
Telefon: [phone]
[e-mail]
Annotatsiya:
Mazkur mavzuni yoritish orqali milliy ma`naviy merosimiz hamda ilmiy-metodik 
asarlar tahlili, boshlang`ich sinf o`qituvchilarining ko`p yillik ijodiy tajribalarini o`rganish, tahlil 
qilish asosida boshlang`ich sinf o`quvchilarini mustaqil fikrlashga o`rgatishning ilmiy va amaliy 
asoslarini aniqlash, boshlang`ich sinf o`quvchilarining mustaqil fikrlash mohiyatini, bosqichlarini 
tashxis qilish. 
Kalit so`zlar:
Matnni tasvirlash, ifodali o`qish, tanlab o`qish, ovozli o`qish, ichda o`qish, 
shivirlab o`qish.
Boshlang`ich sinflarda badiiy matn ustida ishlashning nazariy asoslari. Matnni tahlil qilishda 
quyidagi metodlardan foydalanish mumkin:
1) So`z bilan tasvirlash. So`z bilan tasvirlash o`ziga xos murakkab ish turi bo`lib, unda 
manzarani so`z yordamida aniq qayta tiklash talab etiladi. Bunda so`zlarni aniq tanlashga e`tibor 
qaratiladi.
2) Grafik tasvirlash. Matnni tasvirlashda darslikda berilgan rasmni matndagi so`zlar 
orqali tasvirlash bilan taqqoslash kerak. 1-sinf o`quvchilari o`qilgan kichik matnga o`qituvchi 
rahbarligida so`roq gap tarzida sarlavha tanlash. 2- sinfda kichik maqolaning rejasini o`qituvchi 
rahbarligida so`roq yoki darak gap tarzida tuzish. 3-sinfda o`qilgan matn rjasini jamoa bo`lib 
tuzish. 4- sinfda matnni mustaqil o`qib, mustaqil reja tuza olish.
3) Asarni tahlil qilishda asar muallifi haqida ma`lumot berish eng samarali metod 
hisoblanadi. Masalan, 4- sinfda Xudoyberdi To`xtaboyevning hikoyalari o`rganilayotganda 
adibning bolalar uchun yozgan asarlari namoyish etilib, ular haqida qisqacha ma`lumot so`zlab 
berilsa, o`quvchilarning asarni o`qishda qiziqishlari ortadi. Tayorgarlik davridan so`ng 1-bosqich 
amalga oshiriladi. Bu bosqichning asosiy maqsadi matni yaxlit idrok etish jarayonida asarning 
aniq mazmuni bilan uning syujeti bilan tanishtirish, asarning emotsional ta`sirini aniqlashdir. 
Matn ifodali o`qib beriladi yoki ovozli o`qilgani eshittiriladi.
4) O`qituvchi o`quvchilarga umumiy taassurotlarini aytishni talab qiladigan savollar beradi:
-Hikoyani qaysi o`rni sizga yoqdi?
-Qahramonlarning qaysi biri sizga yoqdi?
-Nima uchun shunday sarlavha qo`yilgan?
Hikoyani qanday davom etirsa bo`ladi?
-Hikoya o`qilganda siz qaysi o`rinda xursand bo`ldingiz kabi fikrlashga, og`zaki nutqni 
rivojlantirishga doir savollar beriladi.
5) Asarni tahlil qilishda tanlab o`qish metodidan ham foydalaniladi. Tanlab o`qish matn 
ustida ishlashning eng samarali usulidir. U o`quvchilarda yaxshi o`qish sifatlarini o`stirish bilan 
ularning ijodiy tasavurinin, nutqi va zehnini o`stirishga yordam beradi. Berilgan savolga o`z 
so`zi bilan javob beradi. 
Ifodali o`qish san`ati o`tmish zamonlarda og`zaki ijodda qanday ahamiyat kasb etgan bo`lsa, 
yozma adabiyotda ham shu qadar muhim o`rin tutadi. Muayyan tezlikda va to`g`ri o`qish ongli 
o`qishga xizmat qiladi. To`g`ri, tez va ongli o`qish esa ifodali o`qishning asosi hisoblanadi. 
Boshlang`ich ta`limda o`qishning 3 turidan foydalaniladi: ovozli, ichda va shivirlab o`qish. 
O`qish darslarida o`quvchilarning to`g`ri, ifodali va tez o`qish malakalarini shaklantirish usullari 

---

110