Тошкент-2021 3 Апрель 2021 10-қисм Тошкент апрель 2021 йил. Тошкент: «Tadqiqot»

Апрель 2021 10-қисм
Тошкент
BOSHLANGʻICH SINFLARDA OT SO‘Z TURKUMINI O‘QITISH AHAMIYATI
Hamroyeva Muhtaram Xalilovna
Qiziltepa tumani 6-umumiy òrta ta’lim maktabi
boshlanģich sinf òqituvchisi
Annotatsiya: 
Ushbu maqolada boshlang‘ich sinflarda o‘rganiladigan ot so‘z turkumlarining 
nazariy va amaliy jihatlari yoritilgan.
Kalit so‘zlar: 
pedagogik mahorat, kreativlik, komil inson, multimediya, ot, kelishik, kim, 
nima, leksik, birlik, ma’no,ko‘plik
Boshlang‘ich sinflarda ona tili fanida o‘quvchilarni og‘zaki va yozma nutqini har jihatdan 
shakllantirish ta’lim sohasidagi barcha pedagogik fanlar bilan bog‘langan holda amalga oshiriladi 
va ana shu fanlarni to‘liq o‘rganishga tayyorlaydi. Boshlang‘ich sinflarda “OT” so‘z turkumini 
o‘rganish tizimi aniq izchillikda, bir-birini to‘ldirgan holda, berilayotgan bilim va mashqlar 
asta soddadan-murakkabga qarab maqsad tomon yo‘naltiriladi. Bu jarayonda o‘quvchilar otdan 
to‘g‘ri foydalanish va to‘g‘ri yozish malakasini shakllantiriladi.
Otning til hodisasi sifatidagi xususiyatlari, uni o‘rganish vazifalari, o‘quvchilarning yosh 
xususiyatlarini hisobga olgan holda, har bir sinf uchun beriladigan material hajmi, ularni o‘rganish 
izchilligi belgilangan.
1-4-sinflarda otni o‘rganish vazifalari:
Ot haqidagi grammatik tushunchani shakllantirish;
Kim? so‘rog‘iga javob bol’gan otlardan nima? so‘rog‘iga javob bo‘lgan otlarni farqlash 
ko‘nikmasini hosil qilish;
Atoqli otlarni (kishilar ismi-sharifi, hayvonlarga qo‘yilgan nomlar, ko‘cha va hakozolar) bosh 
harf bilan yozish ko‘nikmasini shakllantirish;
Otlarni birlik va ko‘plikda qo‘llanishi bilan tanishtirish;
Otlarni egalik qo‘shimchalari bilan to‘g‘ri qo‘llash ko‘nikmasini shakllantirish;
Otlarning kelishiklar bilan turlanishi va kelishik qo‘shimchalarining yozilishi haqida malaka 
hosil qilish;
O‘quvchilar lug‘atini yangi otlar bilan boyitish va ulardan nutqda aniq, o‘rinli foydalanish 
malakasini oshirish;
So‘zlarni tahlil qilish, taqqoslash, umumlashtirishni bilish.
Yuqorida berilgan otni o‘rganish vazifalari o‘zaro bog‘langan holda bajariladi. Shu bilan birga, 
“ot” mavzusini o‘rganishning muayyan bosqichida bajarish lozim bo‘lgan bir vazifani hal qilishga 
ko‘proq ahamiyat beriladi. Masalan, 1-2-sinflarda otning faqat belgilari, nimani bildirishi, so‘roqlari 
o‘rganiladi. 3-sinfda otga atama beriladi, birlik va ko‘plikda qo‘llanishini o‘zlashtirishga ahamiyat 
beriladi. 4-sinfda otning egalik qo‘shimchalari bilan qo‘llanishi, kelishiklar bilan turlanishi va 
kelishik qo‘shimchalarining yozilishini o‘rganishga e’tibor qaratiladi. Kichik yoshdagi bolalarni 
nutqi va tafakkurini o‘stirish vazifasi ta’lim berish jarayonida otni o‘rganishning barcha 
bosqichlarida bajariladi. O‘quvchilarning lug‘atini boyitish, bog‘lanishli nutq malakalari va 
fikrlash qobiliyatini o‘stirish grammatik bilimlarni o‘rganish va orfografik malaka hosil qilishning 
butun jarayonida amalga oshiriladi.
Keyingi bosqichda otning leksik ma’nolari va grammatik belgilari ustida maxsus ishlanadi. 
O‘quvchilar kim? so‘rog‘iga javob bo‘lgan otlarni nima? so‘rog‘iga javob bo‘lgan otlardan 
farqlashni, ularni so‘roq berish bilan ajratishni o‘rganadilar, ularda mavhum grammatik tafakkur 
o‘sa boradi va atoqli otlarni bosh harf bilan yozish ko‘nikmasi shakllana boradi.
O‘quvchilarni 2-sinfda otlarni atamasiz, leksik ma’nosi, atoqli va turdosh otlar haqidagi 
bilimlari chuqurlashtiriladi. 
Otlarning birlik va ko‘plikda qo‘llanishi bilan o‘quvchilar 3-sinfda tanishadilar. Bu jarayonda 
o‘quvchilar: a) birlik va ko‘plikda qo‘llangan otlarning ma’nosi va qo‘shimcha orqali farqlash; b) 
birlikdagi otdan ko‘plik shaklidagi va ko‘plikdagi otdan birlik sondagi ot hosil qilish; v) gapda 
so‘zlarning bog‘lanishini hisobga olgan holda, otlardan nutqda to‘g‘ri foydalana olish ko‘nikmalari 
shakllantiriladi.
Otlarni egalik qo‘shimchalari bilan qo‘llash murakkab jarayon bo‘lib, bu tushunchani 4-sinf 
o‘quvchilariga o‘rgatishdan avval ularga shaxs tushunchasini tanishtirish lozim bo‘ladi. Buning 

---

82