Тошкент 2020 Ўбекистон республикаси олий ва ўрта махсус

Керакли жихозлар: Дуяр идиш, дуяр идиш ғилофи, мис, шиша ва қўрғошин питралари, лаборатория тарозиси, термометр, буғ генератори, қиздириш аппарати, U-симон штатив, силикон қувур.


Назарий маълумотлар


Иссиқлик сиғими
Системанинг ҳароратини ўзгартириш учун зарур бўлган иссиқлик миқдори Q, система массаси m ва ҳароратнинг ўзгариши ∆T боғлиқлиги тажриба орқали аниқланган. Q, m ва ∆T ўртасидаги муносабатни қуйдагича кўринишда ёзиш мумкин
Q=mc∆T
Бу ерда с-берилган моддани характерлайди ва солиштирма иссиқлик сиғими дейилади. Доимий 1 атмосфера босими остида ва 15^оС ҳароратли сув учун с=1,00 ккал/кг.⁰С ёки 4,18.10³ Ж/кг.⁰С га биз эга бўламиз. Бундан кўринадики 1 кг сувни 1⁰С га кўтариш учун 1 ккалория иссиқлик талаб қилинар экан. 1-жадвалда 20⁰С ҳароратда бир неча тур моддаларнинг солиштирма иссиқлик сиғими келтирилган. Иссиқлик сиғими с қандайдир миқдорда ҳароратга боғлиқ, лекин унча юқори бўлмаган ҳарорат оралиғида уни кўп холларда доимий деб қараш мумкин.
(Q=mc∆T ) ифода билан аниқланадиган иссиқлик сиғими иситиш жараёни қандай таризда амалга ошаётганига бўғлиқ бўлади. Тасавур қиламиз иситиш доимий босимда амалга ошмоқда, бундай иситишдаги иссиқлик сиғими с- доимий босимдаги иссиқлик сиғими дейилади ва қуйидагича белгиланади с_р. Худди шу қиймат 1- жадвалда келтирилган. Бу қийматларни қаттиқ ва суюқ жисимлар учун осон ҳисоблаш мумкин. Жисмга яна бошқа иссиқлик узатиш шароити ҳам мавжуд. Мисол учун модда ўзгармас ҳажимда қолсин (бу холда босим ўзгариш мумкин), бу холда биз с_v билан белгиланадиган доимий ҳажимдаги иссиқлик сиғимига эга бўламиз. Қаттиқ жисм ва суюқликда с_р.ва с_v орасидаги фарқ бирнеча фоизни ташкил қилади. Газлар учун бу фарқ анча юқори бўлади.


1- жадвал. Доимий 1 атмосфера босимда ва 20⁰С ҳароратда бази моддаларнинг солиштирма иссиқлик сиғими

Модда	Солиштирма иссиқлик сиғими ср
	ккал/кг.^0С	Ж/ кг.^0С
Алюмин	0,22	900
Мис	0,093	390
Шиша	0,20	840
Муз(-5 ^0С)	0,50	2100
Темир ёки пўлат	0,11	450
Қўрғошин	0,031	130
Мармар	0,21	860
Кумуш	0,056	230
Этил спирти	0,58	2400
Симоб	0,033	140
Сув (15 ^0С)	1,00	4186
Буғ (110 ^0С)	0,48	2010
Одам танаси	0,83	3470
Оқсил	0,4	1700

Юқори ҳарорат ва термодинамикани муҳокама қилишда ҳар доим биз муҳим системаларни қараймиз. Системанинг бир неча тоифалари (турлари) мавжуд. Ёпиқ системада ҳеч қандай масса (энергия) йўқотиш бўлмайди, очиқ системада бунинг акси бўлади. Физика фанида ёпиқ системани ўрганади. Кўп системалар, ўсимлик ва ҳайвонлар, очиқ система булар атроф муҳит билан модда алмашуви содир бўлади. Ёпиқ система атроф муҳит билан модда алмашуви бўлмайди, агар қандайдир энергия унинг чегарасидан ўтса у ёпиқ система ҳисобланмайди.
Ташқи муҳитдан ҳимояланган системаларнинг ҳарорати турлича бўлса, иссиқлик ҳарорати юқорисидан ҳарорати пастига узатилади. Системаларнинг ҳарорати тенглашганда иссиқлик мувозанати юз беради. Агар система ташқи муҳитдан тўлиқ ҳимояланган бўлса, у холда унга ҳеч қандай энергия бермайди ҳам ва олмайди ҳам. Энергиянинг сақланиш қонунига асосан системанинг бир қисми йўқотган иссиқлик миқдори, системанинг бошқа қсимининг олган иссиқлик миқдорига тенг бўлади.