Toshkent 2014 B. M. Azizov, I. A. Israilov, J. B. Xudoyqulov o

massasiga kanchalik ta‟sir etishini bilish uchun, o„rtacha ko„sak massasi 
o„rganiladi. O'rganilayotgan ushbu omil balki, o„rtacha ko„sak massasiga ta‟sir 
qilmasdan hosildorlikni o„zgartiruvchi o'simlikning boshqa xususiyatlariga ta‟sir 
qilishi mumkin.
O'rtacha ko'sak massasi har bir terimdan oldin ma‟lum tayyorgarlik ko'rilib, 
keyingina amalga oshiriladi. Buning uchun har bir variantlarga yetadigan qilib, 
o'rtacha ko'sak massasini aniqlash uchun olinadigan ko'saklaming paxtasi 
sig'adigan darajada qopchalar hamda qalamlar tayyorlab qo'yiladi.
O'rtacha ko'sak massasini aniqlash uchun alohida o'simlik namunalari 
ajratilishi ham mumkin, lekin bu ishni osonlashtirish maqsadida o„simlikning 
o„sish va rivojlanishini 
0
„rganish uchun ajratilgan 25 dona o„simlikdan ham 
foydalanish mumkin.
0„rtacha ko„sak massasi dala tajribaning maqsadiga va o‟rganilayotgan 
omilning ko„sak massasiga qanchalik ta‟sir etishiga qarab asosan ikki usulda 
amalga oshiriladi.
Birinchi usulda, 
0
„rtacha ko„sak massasini aniqlash uchun ajratilgan 
o„simliklar soni cheklangan bo„lib, terib olinayotgan ko„saklar soni cheklanmagan 
bo„ladi. Bunda o„simliklar soni, hisobga olish qatorlaridagi o„simliklami to„liq 
xarakterlab beruvchi va fenologik kuzatish uchun ajratilgan 25 dona 
o„simliklarda necha dona ko'sak bo„lishidan qat‟iy nazar, uslubiyat bo„yicha terib 
olinadi.
Ikkinchi usulda esa kuzatilayotgan o„simliklar soni cheklanmagan bo„lib 

---

1 1 2
terib olinayotgan ko„saklar soni esa cheklangan bo„ladi. Ushbu usul 0„zbekiston 
paxtachilik ilmiy tadqiqot instituti tomonidan yaratilgan 100 kataklik yupqa