Тошкент 2007 Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги томонидан ўқув қўлланма сифатида тавсия этилган

ҚОМАТ – кишиларнинг умумий кўриниши.
ҚЎШИМЧА РАНГЛАР – рангларни аралаштирганда ҳосил бўладиган омухта ранг ёки рангнинг туси, оҳанги, тўқлиги, очлиги, қизил, сариқ зангори рангларни қўшиш орқали олинган ранглар.
«Ҳ»
ҲАЙКАЛ – тасвирий санъат асари. Тош, ёғоч, суякни, йўниб, металл, бетон, гипсни қолипга қуйиб, қотириб, лойни шаклга солиб, кейин қиздириб (сопол, чинни ҳайкалчалар тайёрлашда) ишланади. Монументал (очиқ ҳавода, кўпчилик эътиборига ҳавола қилинадиган), дастгоҳли (бинолар ичида ўрнатиладиган), безак (архитектурада боғ-паркларда) - жуда кичик ҳажмда ишланадиган уй ичида безак вазифасини ўтайдиган хиллари бор).
ҲАЙКАЛТАРОШЛИК - тасвирий санъат соҳаси. Тасвирланадиган нарсани ҳажмли, уч ўлчамли (узунлик, кенглик ва баландликка эга) қилиб акс эттириш принципига асосланган санъат тури. Асосан, инсон, қисман ҳайвон ва қушлар, табиат (манзара), нарсалар (натюрморт) ифодаланади. Ҳайкалтарошлик асарлари, асосан, 2 турга: ҳамма томонидан кўриш имкони бўлган, мукаммал шаклли ҳайкалга ва бир томондангина кўриладиган рельефга бўлинади. Ҳайкалда кишининг боши, белигача (бюст), тиззасигача, бутун гавдаси (буларда аниқ шахс акс эттирилган бўлса - портрет), икки ёки бир неча киши, торс ишланиши мумкин. Рельефнинг ҳажми ва шакли унинг ўрнатиладиган жойига, қандай мақсадда ҳизмат қилишига қараб танланади, ундан кўпинча архитектура (фриз, фронтон, плафон ва бошқа.)да фойдаланилади. Рельефнинг паст (барельеф), баланд (горельеф), тасвир фонда ўйиб ишланадиган хиллари бор.
Мазмуни ва вазифасига кўра ҳайкалтарошлик монументал, монументал безак, дастгоҳли, жуда кичик ҳайкалтарошлик асарлари, плакетка, медаль, танга, глиптика маҳсулотларига бўлинади. Ҳайкалтарошлик тарихи қадимий. Қадимги Мисрда тошдан улкан сфинкслар ишланди, фиръавнларнинг катта ҳайкал ва рельефлари яратилди. Жанубий Осиё мамлакатларида, айниқса, Ҳиндистон, Хитойда будда ибодатхоналари улкан ҳайкаллар билан безатилган.
Ўзбекистонда ҳайкалтарошлик соҳасида, айниқса, 50-йиллардан диққатга сазовор асарлар яратила бошлади. Ф.Гришченко, А.Иванов, Н.Кримская, Д.Рябичев каби ҳайкалтарошлар монументал ҳайкалтарошлик, дастгоҳли ҳайкалтарошлик соҳасида самарали ишладилар. 60 - йиллардан М.Мусабоев, Д.Рузибоев, А.Тоиров, Х.Хусниддинхўжаев, К.Салохиддинов, М.Иванов, А.Аҳмедов, Я.Шапиро, А.Бойматов, Н.Феодоридис, П.Иванов каби истеъдодли ёшлар етишиб, замондошларимизнинг ёрқин образларини ярата бошладилар.
ҲАЖМ - текисликдаги шаклнинг уч ўлчамли тасвири. У аввало жисмни конструктив ва перспектив қуриш билан амалга оширилади. Шаклни бўрттиришнинг бошқа муҳим усулларидан бири бу ёруғ-соянинг уйғунлиги, блик, ёруғлик, ярим соя, шахсий соя ва тушувчи соя, рефлекс. Тасвирланаётган текисликда ҳажмни сездиришда чизиқ ёки штрихларнинг шакл бўйича йўналиши ҳам муҳимдир (текис жисмларда улар тўғри ва параллел, цилиндрлик ва айланаларда - доирасимон).