Тошкент — «МЕҲнат» —1986

билан танишиш, муҳим туркумлари ва оилалат-Ини аниқлаш
ри ва тузилишини ифодаловчи] жад-валлар, слайдлар ва фотосуратлар.
Ўрганиш объекти. 15—20 туркум-нинг ғумбаклари, мудофаа мослама-ларининг намуналари(пиллалар, туп-роқ бешикчалари ва бошқалар).
Иш тартиби
ойналарига қўйиб, микроскоп остида ёки 10 марта катталаштириб кўрса-тадиган лупалар билан қарайсиз. Уларни келгуси етук зот тана ўсим-

шаротларнинг ғумбак типларини аниқлаш
97

талари, қанотлари, оёклари, мўйлов-лари аниқ ажралиб турганларини тўйэилагич игна ёрдамида у ёки бу ёққа қимирлатиб кўриш мумкин. Бу ^умбакларни вояга етган даври билан солиштириб кўринг.Улар кўп белги-лари билан ташки кўриниши жиҳат-дан имагога ўхшашини кўрасиз. Булар э р к и н ёки о ч и к. типдаги ғумбаклардир (26- расм, 1).
2. Капалаклар, кўпчилик қўш қа-
нотлилар ва баъзи бирқўнғизларнинг
ғумбакларини олиб, соат ва буюм ой-
наларигақўйиб, микроскоп ёкиЮ мар-
та катталаштириб кўрсатадиган лупа-
лар остида қарайсиз. Уларнинг мўй-
ловлари, оёқ ва қанотлари гарчи
ташқи томонидан кўринса-да, аммо
танадан чиңқан модда ёрдамида тана-
га жипс ёпишганлигини кўрасиз.Бу-
лар ёпиқ типдаги ғумбаклардир (26-
расм, 2).
3. Икки қанотлилар туркумига
кирувчи ҳашаротлар ғумбакларини
соат ёки буюм ойналарига қўйиб,
лупалар ёрдамида кузатинг. Улар
шакли бочкасимон бўлиб, тана ўсим-талари кўринмайди. Чунки тана ўсим-таларининг уст томонидан личинка­нинг қотиб қолган териси ўргимчак ипига ўхшаш ипдан тўқилган пилла ўрнини босадиган тери ичида жойлаш­ган. Тери эхтиётлик билан ёриб кў-рилса ичида очиқ ёки эркин ғумбак кўринади. Шунинг учун бундай ғум-баклар сохта ёки бочкасимон ғум-баклар деб айтилади (26- расм, 3, 4).

4. 
   Кўп ҳашарот турларининг ғум-баклари турли хил мудораа қатла-мига эга, баъзиларида пилла, баъзи-ларида эса лойдан бешикчалар ёки барглар билан ўраб мудофаа катлами ҳосил қилинган. Ипакчи ҳашаротлар-нинг пилласи, тунламларни лойдан ясалган бешикчалари билан танишиб чиқинг. Учала типга кирадиган ҳаша-ротларнинг ғумбак типлари расмини чизинг.
   
5. 
   Баъзи бир ҳашаротларнинг ғумбак типларини жадвал ёрдамида аниқлаб чиқинг.
   

1(2). Ғумбакни келгусиетук зот тана ўсимталари (қанот, оёқ, мўй-ловлари) устки томонидан қат-тиқ личинка териси ёки пилла
\
_ч 2(1). Ғумбакни келгуси етук зот тана \ ўсимталари (қанот, оёқ ва мўй-ловлари)устки томонидан қат-тиқ тери ёки пилла билан қоп-лаб олган. 3(4). Ғумбакнинг танаси ва ўсимта-

4(3). Ғумбакнинг танаси сохта ёки ҳақиқий пилла билан ҳимоя-ланган. Тана бўлаклари ва

6. Эркин ёки очиқ ғумбаклар ти-пидаги ҳашаротларнинг муҳим тур-