Tosh kent davlat a g r ar universiteti ozbekjlston r espublik asi fanlar akadem iyasi z o o L o g iy a in st it u t I

Patologoanatomik o‘zgarishlar. 
Ular tirik baliqlaming faqat 
tananing tashqi qismi va jabralarida parazitlik qiiadi. Baliq 
olgandan keyin xilodonellalar singari xo‘jayinni tark etadi.
Tashxis. 
Kasallik belgilari asosida va tana yuzasi, suzgichlari 
va jabralaridan qirma olib mikroskopda tekshirish natijasida tashxis 
qo‘yiladi. Ijobiy tashxis invaziyani yuqori intensiv ravishda - 50 
nusxada mikroskopda ko’rgandan keyin qo‘yiladi.
Davolash. 
Trixodinozni davolash uchun xilodonellyozga q o l- 
lanilgan dori preparatlari qollaniladi. Trixodinalar sista hosil 
qilmaydi, shuning uchun ularga toksik dorilami kam ishlatish kerak:
114

---

tuzli vannalami qisqa vaqtda va bo‘lib-bo‘lib, dengiz suvlarida 
organik bo‘yoqlar, akvariumda esa tripaflavin, metil ko‘ki va 
boshqalar qo‘llaniladi. Aralash invaziyada eng samarali dorilar 
yuqori parazitlarga qarshi ishlatiladi.
Akvarium baliqlari uchun ijobiy natijalar suv haroratini 31-33 0 
С ga ko‘tarish usuli hisoblanadi, ularni hafta davomida doimiy 
ko‘tarish kerak. Baliqlarni davolashda alohida baliqsiz idishlarda 2 
kun davomida harorat 33 0 С gacha ko'tariladi. Keyin baliqlarni 
o'stirishda ularni odatdagi darajagacha pasaytiriladi.
Oldini olish va kurash choralari. 
Trixodinozlarga qarshi 
chora-tadbirlar xiJodoneJlyoz 
singari amalga oshiriladi.
Baliqlarni sanitariya baholash. 
Trixodinalar bilan zararlangan 
tovar baliqlarini oriqlagan va tovar ko‘rinishini yo‘qotgan baliqlarni 
hech qanday cheklovlarsiz iste’mol qilinadi.
Gelmintozlar
Baliqlarda parazit chuvalchanglar keltirib chiqaradigan kasallik­
lar umumiy gelmintozlar deyiladi. Gelmintozlami monogeniyalar 
(Monogenea), trematodalar (Trematoda), sestodalar (Cestoda), akan- 
totsefalalar (Acanthocephala), nematodalar (Nematoda) sinflarining 
vakillari keltirib chiqaradi. Qaysi chuvalchang guruhlari keltirib 
chiqarishiga qarab kasalliklar - monogenidozlar, trematodozlar, 
sestodozlar, akantotsefalyozlar va nematodozlar deyiladi.
Baliqlar gelmintozlar turli suv havzalarida keng tarqalgan, 
chuchuk suv va dengiz baliqiarida gelmintlaming barcha sinflari 
parazitiik qiladi. Ularda ommaviy kasalliklar yuzaga keladi. 
Parazitlarning qator turlari baliqlar orqali issiqqonli hayvonlar va 
odamlarda ham uchrashi kuzatiladi, ular katta iqtisodiy va epide- 
miologik ahamiyatga ega bo‘lishi bilan izohlanadi.
Gelmintlaming ko‘pchiligi 
baliqlar 
parazitar 
kasalliklari 
qo'zg'atuvchisi hamda odam uchun xavfli invaziya sifatida ma’lum. 
Binobarin, O'zbekiston sharoitida karp baliqlari parazitlari baliq 
xo‘jaliklarini boshqarish va rivojlantirish uchun ma’lum darajada
115

---

negativ omil sifatida ta’sir etadi. Umuman olganda, baliqlar 
parazltar kasalliklari bo‘yicha epizootologik vaziyat nosog‘lom 
hisoblanadi.
Baliqlar, jumladan каф baliqlari kasalliklari orasida parazi- 
tozlar asosiy o‘rinni egallaydi va turli xil sharoitlarda o‘stiriluvchi 
(saqlanuvchi) hamrna tur baliqlarni zararlaydi.
Parazitar kasalliklarda baliq mahsulotlarining tovar sifati 
yomonlashadi, baliqlaming o‘sish va rivojlanishi sekinlashadi, fizio- 
logik jarayonlar buziladi. Ayrim tur baliq parazitlari rivojlanishning 
ma’lum bosqichlarida umurtqalilar vakillari, shu jumladan odam- 
larda ham parazitlik qiiadi.
Umum e’tirof etilishicha, parazitar kasailiklar baliqlarning 
deyarli barcha yoshdagi guruhlarida uchraydi. Parazitar kasallik­
laming bitta qo‘zg‘atuvchisi bilan zararlangan baliqlarda monoin- 
vaziya holati kuzatiladi. Ammo, aksariyat hollarda assotsiativ 
parazitozlar kuzatilib, bunda baliqlar bir vaqtning o ‘zida bir qancha 
turlar bilan zararlanadi (sestodalar, trematodalar, akantotsefalalar va 
nematodalar). Qayd qilish kerakki, assotsiativ mvaziyada baliq­
laming zararlanishi, odatda kuchayadi, ya’ni parazitozlaming 
assotsiativ shakli monoinvaziyaga qaraganda ancha og‘ir kechadi.
0 ‘zbekistonning suv havzalarida shaxsiy yordamchi va MCHJ 
fermer xo‘jaliklarida Cyprinidae oilasi baliqlari orasida keng 
tarqalgan parazitar kasailiklar ligulyoz, diagramrnoz, kavioz, 
botriotsefalyoz, dilepidoz, sangvinikolyoz, diplostomoz, postodip- 
lostomoz, neoxinorinxoz, pomforinxoz, rafidaskarioz, fflometroz, 
dioktofimoz va boshqalar hisoblanadi.
Baliqlar parazitar kasalliklari profilaktikasi qo‘zg‘atuvchilar 
tur tarkibi, epizootologik vaziyat, baliqchilik texnologiyasi va ak- 
vakultura, samarali preparatlarni qollash orqali iqtisodiy sama- 
radorlikka erishish, hududning tabiiy iqlim xususiyatlari bo'yicha 
ma’lumotlarga asoslanadi.
Parazitlarga qarshi preparatlarni tanlashda shuni nazarda tutish 
kerakki, ular uchun umumiy talablar quyidagilar hisoblanadi: 
organizm uchun zararsizligi, yuqori samaradorligi, keng ta’sir
116

---

doirasiga egaligi, ekologik xavfsizligi, hammabopligi, qollatii- 
lishining oddiyligi, dozaning pastligi va iqtisodiy asoslangan sotish 
bahosi. Preparatlardan foydalanish laboratoriya va klinik tadqiqotlar 
maiumotlariga asoslanadigan boisa, ulami qoilash samarali 
boiishi mumkin. Oqibatda preparatlaming parazitlarga qarshi 
tadbirlardagi samaradorligi aniqlanadi.