Tosh kent davlat a g r ar universiteti ozbekjlston r espublik asi fanlar akadem iyasi z o o L o g iy a in st it u t I

Parazitlarning rivojlanish sikllari
Parazitlarning rivojlanish sikllari.
Har bir parazit turi o ‘zining 
rivojlanish davri davomida bir qator bosqichlami bosib o‘tadi, bu 
bosqichlarda parazitlar morfologik xususiyatlariga ko‘ra o ‘zaro bir- 
biridan keskin farqlanadi. Shuningdek, parazitlarning turli xil 
rivojlanish bosqichlarida yashash sharoitlari ham o ‘zaro farqlanadi. 
Masalan, voyaga yetgan askarida anaerob sharoitda yashashga 
moslashgan b o iib , shu bilan bir vaqtda uning tuxumi va lichinkalari 
rivojlanishi aerob sharoitda amalga oshadi. Parazitlarning rivojla­
nish sikllari ham turli xilda amalga oshadi. Ayrim holatlarda 
parazitlar bitta yoki ikkita oraliq va bitta asosiy holatdagi xo‘jayinlar 
tanasida yashashga moslashadi. Dastlab ular asosiy holatdagi 
hayvon tanasida yashaydi (bu tipdagi hayvonlar odatda, ko‘pincha 
holatda umurtqali hayvonlardan tashkil topgan), keyin esa 
parazitning tuxum va lichinkalari tashqi muhitga tushadi va bunda 
ko‘proq parazitar hayot sikli qayd qilinadi. Keyin lichinka oraliq 
xo‘jayin tanasiga joylashadi (o‘z navbatida oraliq xo‘jayin odatda 
umurtqasiz hayvon turlaridan tashkil topgan), ushbu xo‘jayin
35

---

tanasidan esa tashqi muhitga 
chiqqanidan 
keyin ikkinchi oraliq 
xo‘jayin yoki asosiy xo‘jayin tanasiga 
tushishi 
kuzatiladi.
Boshqa turdagi parazitlarda ko‘pincha oraliq xo‘jayinlari 
mavjud boim asligi qayd qilinib, 
ularning tuxumlari 
va 
lichmkalari 
boshqa organizm tanasida inkapsulatsiya davrini boshdan kechiradi. 
Biroq, bu rivojlanish davrida 
xo'jayin 
organizmni 
oraliq 
xo‘jayin 
sifatida tavsiflash mumkin 
emas, ushbu 
ko‘rinishda 
parazitlar o'z 
rivojlanish sikli davomida 
oraliq 
xojayinlarsiz 
ham rivojlanishi 
mumkin. Yuqoridagi ko‘rinishdagi xo‘jayin organizmi rezervuar 
organizm deb nomlanadi. Parazit rezervuar organizm tanasiga 
tushishi uchun ushbu organizm tomonidan parazit joylashgan 
organizm iste’mol qilinishi talab qilinadi. Rezervuar xo‘jayin 
sifatidagi organizmga misol qilib yomg‘ir chuvalchangini ko‘rsatish 
mumkin, ulami iste’mol qilish orqali ayrim qush turlari yumaloq 
chuvalchanglarga mansub parazitlar bilan zararlanadi, bu parazitlar 
ushbu holatda xo‘jayinlarini almashtirmasdan rivojlanishi qayd 
qilinadi. Bu koiinishdagi rivojlanish sikli qo‘sh holatda rivojlanish 
deb nomlanadi.
Parazitlar bilan zararlangan baliqlar bevosita boshqa baliqlar 
bilan turli xil aloqalarga 
kirishish orqali 
parazitlar yuqish ehtimolligi 
darajasi ortadi yoki parazitlar kasallangan baliqlardan 
suv 
orqali 
boshqa baliq turlariga yuqishi kuzatiladi.