Topshriq Raqamli iqtisodiyotda axborot kommunikatsiya texnologiyalar qo’llanilaniladigan sohalar va axborot texnologiyalarining evalyutsion bosqichlari Mavzu rejasi

Raqamli texnologiyaning jahon miqyosidagi o‘rni va qo‘llash sohalari
«Raqamlashtirish» so‘zi aslida yangi atama bo‘lib, innovatsion boshqaruv va ish yuritish jarayoniga IT yechimlarning jalb etilishini, buning samarasi o‘laroq esa internet buyumlardan tortib, elektron hukumatgacha bo‘lgan barcha tizimlarda axborot texnologiyalarini qo‘llashni ko‘zda tutadi.
Iqtisodiyotning raqamli segmentiga tegishli bosh manba – trakzaksion sektorning o‘sishidir. Rivojlangan mamlakatlarda bu ko‘rsatkich YaIMning 70 foizdan ortiq miqdorni tashkil etib, davlat boshqaruvi, konsalting va informatsion xizmat ko‘rsatish, moliya, ulgurji va chakana savdo, shuningdek, xizmatlar sohasini (kommunal, shaxsiy va ijtimoiy) birlashtiradi.
Iqtisodiyot diversifikatsiyasi va dinamikasi qanchalik yuqori bo‘lsa, mamlakat ichida va tashqarisida noyob axborotlar aylanmasi shunchalik ko‘p, milliy iqtisodiyotlar ichida axborot trafigi esa shu qadar salmoqli bo‘ladi. Shu bois ishtirokchilar soni ko‘p va IT xizmatlar keng tarqalgan bozorlarda raqamli iqtisodiyot jadal sur'atlarda rivojlanadi.
Ayniqsa, bu – transport, savdo, logistika va shu singari internet bilan faol ishlovchi sohalarga cheksiz qulayliklar yaratadi. Ayrim tadqiqotchilarning fikriga ko‘ra, ularda elektron segmentning ulushi YaIMning 10 foiziga yaqinlashib, 4 foiz aholi bandligini ta'minlaydi. Eng ahamiyatlisi, bu ko‘rsatkichlar barqaror tarzda o‘sib boradi.
Ta’kidlanishicha, raqamli texnologiyalar iqtisodiyotga bog‘liq 50 foizdan ortiq sohalarni keskin o‘zgartirib yuboradi. Ushbu qarash axborot texnologiyalari va raqamli platformalar biznes modellarni keskin o‘zgartirib, ularning samaradorligini vositachilarni bartaraf etishi va jarayonlarni optimallashtirishiga asoslangan.
Jahon banki hisob-kitoblari binoan, tezkor internet foydalanuvchilarining 10 foizga ko‘payishi yillik YaIM ko‘lamini 0,4 foizdan 1,4 foizgacha oshirishi mumkin ekan.
Shuningdek, raqamli iqtisodiyotning mamlakat YaIMdagi ulushi har yili taxminan 20 foizga o‘sishi (rivojlangan mamlakatlarda bu ko‘rsatkich 7 foiz atrofida) uning ahamiyati belgilaydigan ko‘rsatkich sifatida qaraladi.
2010 yilda Boston Consulting Group kompaniyasi raqamlashtirish ko‘lamini 20ta mamlakatdan iborat guruh uchun 2,3 trillion dollarga (4,1 foiz YaIM) baholagan. Agar bu tendensiya saqlanib qolsa, 10-15 yildan keyin bunday iqtisodiyotning jahon YaIMidagi ulushi 30-40 foizga yaqinlashadi.
Rivojlanayotgan iqtisodiyotlarda IT sohasida taxminan 1 foiz aholi mehnat qiladi, ushbu sektor ish o‘rinlarini boshqalarga solishtirganda nisbatan qamroq yaratadi. Biroq IT yo‘nalishining yuksalishi yangi texnologiyalarni o‘zlashtirayotgan boshqa sohalarda ish o‘rinlarining yaratilishiga turtki beradi (IT sohasida yaratilgan har 1ta yangi ish o‘rni uchun yondosh sohalarda 4,9ta ish o‘rni to‘g‘ri keladi).
Raqamli iqtisodiyot tadbirkorlar va o‘zi uchun ishlaydigan insonlarga yangi ufqlarni dadil ochib bermoqda.
Ko‘pincha IT sohasining rivojiga qo‘shilgan hissa iqtisodiyotning rivojlanishi, yangi ish o‘rinlarining yaratilishi, odamlar va biznes uchun yangi turdagi xizmatlarning paydo bo‘lishi, elektron hukumat loyihalari doirasida xarajatlarining qisqarishiga zamin yaratadi.
Raqamli texnologiyalarni qo‘llash sohalari juda katta axborot oqimlari bo‘lib, har bir kishi internetda topa oladigan, ta'lim jarayonini bunday istakka ega bo‘lgan har bir kishiga taqdim etdi. Raqamli tibbiy texnologiyalar aslida ko‘plab inson hayotini saqlab qoladi. Bugungi ilmiy tadqiqotlar ko‘plab kasalliklarni tashxislash, tahlil qilish va davolash amalga oshiriladigan yuqori texnologiyali qurilmalarni amalga oshirishga imkon berdi. Klinikalarda ilmiy tadqiqotlar eng yangi dori vositalarini ishlab chiqish uchun keng imkoniyatlar yaratadi. Farmakologiya va boshqa sohalarning metodik asoslarini takomillashtirish o‘lim darajasini pasaytiradi va hayot darajasini oshiradi. Bugungi kunda keng tarqalgan virtual muloqot qisqa vaqt ichida kasallikning tashxisini masofadan turib amalga oshirish imkonini beradi. Protezlarni ishlab chiqarish zamonaviy 3D printerlarida amalga oshirilishi mumkin, bu ham katta imkoniyatlar ochadi. Sayyoramiz aholisining o‘sishi bilan bog‘liq ishlab chiqarish hajmi tobora ortib borayotgani sanoatning ayrim sohalarida ustuvor ahamiyat kasb etmoqda. Raqamli texnologiyalar sanoatda deyarli barcha texnologik jarayonlarni avtomatlashtirish va optimallashtirishga qodir. Korxonalarning turli bo‘linmalarini boshqarish sohasida axborot texnologiyalaridan foydalanish ishlab chiqarishni tashkil etishni yaxshilash imkonini beradi. Qisqa vaqt ichida ko‘proq mahsulot ishlab chiqarish, ishlab chiqarish kompaniyalari deyarli barcha mamlakatlarda o‘z mahsulotlarini sotish mumkin. Mumkin bo‘lgan chegaralarni chetga surib, raqamli texnologiyalar iqtisodiyotning o‘sish sur’atlarini oshirishga yordam beradi. Sanoatda ishlash uchun zarur bo‘lgan inson resurslarini kamaytirish, ularni ma'naviy va madaniy rivojlanishga yo‘naltirish uchun ijtimoiy imkoniyatlarni yaratadi. Sanoat korxonalari axborotni boshqarish va uzatish sohasida axborot va raqamli texnologiyalar usullarini o‘zlashtirishning turli darajalariga ega. Biroq, raqamli texnologiyalar sanoat ishlab chiqarish va tadbirkorlik faoliyatini rivojlantirishning asosiy yo‘nalishi ekanligi isbotlangan. Har qanday firma ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish muayyan statistikaning haqiqiy ma'lumotlariga asoslangan moliyaviy yozuvlarni saqlash imkonini beradi. Optimal boshqaruv usullarini qo‘llash ishlab chiqarish jarayonlarini diversifikatsiya qiladi va oqilona echimlarni ishlab chiqishga imkon beradi. Bugungi kunda biznesni qurish modellari sezilarli darajada o‘zgarib bormoqda. Har bir yirik kompaniya global Internet tarmog‘ining imkoniyatlarini qo‘llash orqali o‘z ish joyini sezilarli darajada kengaytirishi mumkin. Sayyoradagi turli geografik ob'ektlarga deyarli darhol kirish imkoniyati biznes ishlarini maksimal ta'sir bilan boshqarishga imkon beradi. Raqamli axborot texnologiyalari sohasidagi investitsion investitsiyalar savdo bozorlari va odamlarning dolzarb ehtiyojlari bo‘yicha haqiqiy baho olish imkonini beradi.
Maktab ta’limida raqamli texnologiyalardan foydalanish.
Axborot tizimlari hayotning barcha sohalariga kirdi. Raqamli texnologiyalarni rivojlantirish ko‘plab imkoniyatlarni ochib beradi. Ilm-fan va sanoatning barcha sohalarida erishilgan yutuqlar hayratlanarli va hayratlantirmasdan juda tez sur'atlarda davom etmoqda. Raqamli texnologiyalar imkon qadar qisqa vaqt ichida turli vazifalarni bajarishga imkon beradi. It-texnologiyasini juda mashhur qilgan tezlik va ko‘p qirrali.
Raqamli maktab-ta'lim jarayonida raqamli uskunalar, dasturiy ta'minotdan ongli va samarali foydalanadigan va shu bilan har bir talabaning raqobat qobiliyatini oshiradigan maxsus ta'lim muassasasi. Raqamli maktablar odatiy va hatto yangi hodisa sifatida qaralmaydi, chunki axborot texnologiyalari maktablarda faol qo‘llanilmoqda. Raqamli ta'lim texnologiyalariga yo‘naltirilgan maktablar texnik va axborot uskunalari, o‘qituvchilarning yangi sharoitlarda ishlashga tayyorligi, ta'lim muhitini boshqarish darajasi bilan tubdan farq qiladi. Metodik ravishda "raqamli maktab" yangi ta'lim standartlariga asoslangan bo‘lib, u ko‘p bosqichli vakolatli yondashuvni qo‘llaydi. Raqamli texnologiyalar nima?
Bugungi kunda raqamli texnologiyalar
- o‘quvchilarga ma'lumot va bilimlarni samarali etkazib berish vositasi;
- o‘quv materiallarini yaratish vositasi;
- samarali o‘qitish usuli;
- bu yangi ta'lim muhitini yaratish vositasi: rivojlanish va texnologik.
Zamonaviy raqamli texnologiyalar:
- O‘qituvchi va o‘quvchining birgalikdagi eksperimental tadqiqotlari texnologiyasi.
- "Virtual haqiqat" texnologiyasi.
- "Panoramali tasvirlar" texnologiyasi.
- "3D modellashtirish" texnologiyasi.
- "Ta'lim robotlari" texnologiyasi.
- ITI texnologiyasi (kichik axborotlashtirish vositalaridan foydalanish).
- Multimedia ta'lim mazmuni.
- Interaktiv elektron kontent.
Ta'lim standartlari bizni o‘quv jarayonini qayta tashkil etishga yo‘naltiradi. Bu o‘qituvchi va o‘quvchilarning eksperimental faoliyati bilan bog‘liq. Nima uchun? Aslida, talabalar nafaqat aniq amaliy ko‘nikmalarni, balki umumiy ta'lim qobiliyatlarini ham o‘zlashtirishlari kerak: tabiiy fan bilimlari usuli o‘zlashtirilishi uchun o‘quv jarayonini tashkil qilish kerak. O‘qituvchilar va o‘quvchilarning birgalikdagi tadqiqotlari texnologiyasi, albatta, treningda muammoli-qidiruv yondashuvini amalga oshiradi va ma'lum bir ilmiy bilimlarni amalga oshirishni ta'minlaydi: faktlar – model – natija – tajriba faktlar.
Dastlab, o‘qituvchi kuzatishlarni tashkil qiladi va namoyish tajribalarini qo‘yadi, talabalar bilan birgalikda ma'lum bir hodisa bo‘yicha xulosalar chiqaradigan faktlarni oladi. Olingan faktlardan kelib chiqqan holda, o‘qituvchi va talabalar kuzatilgan hodisalarni tushuntirishga va naqshlarni (gipotezalar ilgari surilgan) aniqlashga, natijalarni aniqlashga, sabablarni aniqlashga harakat qilishadi. Shundan so‘ng, talabalar va o‘qituvchilar qanday sinov tajribalarini qo‘yish mumkinligini, ularning g‘oyalari va maqsadlari qanday bo‘lishini, ularni qanday amalga oshirishni o‘ylaydi. Talabalar mustaqil laboratoriya tajribasida o‘z fikrlarini amalga oshiradilar, natijalari (yangi faktlar) nazariy prognozlar bilan taqqoslanadi va xulosalar chiqaradi. Ushbu texnologiya sizga imkon beradi:
1) talabalarni bilish jarayoni bilan tanishtirish;
2) umumiy yondashuv bilimining elementlari bilan qurollanish, bu muhim
keyingi ta'lim va hayot;
3) talabalarni turli xil ta'lim tadbirlarida ishtirok etish: va
amaliy va aqliy, shu bilan keng ko‘lamli bilim faoliyati, ularning psixologik rivojlanishi va mustaqilligini ta'minlaydi.
Robotlarni o‘rgatishning asosiy usuli-bu o‘quvchi o‘z vazifalarini bajaradigan va hal qiladigan ta'lim sharoitlarini tashkil etish va o‘qituvchi o‘quvchining faoliyatiga hamroh bo‘ladi. Robotlardan foydalangan holda darslar tizim-faoliyat yondashuvi asosida o‘quv jarayonini tashkil etish imkoniyatini yaratadi, bu esa bugungi kunda yangi ta'lim standartlarini talab qiladi.
"Axborotlashtirishning kichik vositalari" texnologiyasi – har bir o‘quvchining axborot texnologiyalari bilan shaxsiy hamkorligini ta'minlaydigan texnologiya, bu erda kompyuterlarni muntazam ravishda ishlatish mumkin emas. MSI texnologiyasidan foydalanish standartlar, o‘quv dasturlari va darsliklarga yo‘naltirilgan.