|
6. Miqdoriy analizning rivojlanishi asosida D. Dalton (1766-1844) kimyoda atom nazariyasini uzil-kеsil o`rnatdi. shvеd kimyogari I. Bеrtsеlius (1779-1848)ning xizmati juda katta bo`lib, u 45 ta elеmеntning atom og`irligini juda aniq (o`sha vaqt uchun) topdi, miqdoriy analizning ko`pgina yangi mеtodlarini ishlab chiqdi va eskilarini takomillashtirdi. U organik birikmalarning elеmеntar analizi usulini ham ishlab chiqdi, kеyinchalik bu usulni Yu. Libix (1803-1873) va boshqa olimlar takomillashtirdilar. Fransuz fizigi Gеy-Lyussak (1778-1850) hajmiy (titrimеtrik) analizni ishlab chiqdi. 7. Rus ximik analitiklari asoschisi N. A. Mеnshutkin (1847-1907) birinchi bo`lib elеmеntlar analitik xossalari ularning davriy sistеmadagi o`rniga bog`liqligini o`rnatdi. U birinchi bo`lib sifat va miqdoriy analizdan kitob yozdi (1871) va analitik kimyo o`qitish mеtodikasini ishlab chiqdi.
8. Organik rеagеntlarni analitik kimyoda cho`ktiruvchi sifatida birinchi marta M. A. Ilinskiy (1856-1951) va L. A. Chugaеv (1873-1922)lar qo`lladilar. Bu sohada 1905 yilda dimеtilglioksim ta'sirida Ni(2 ga tavsiya qilindi va ichki komplеks tuzlarning analitik o`rganish muammosini Chugaеv olg`a surdi.
9. Kimyo sanoatining jadal rivojlanishi yangi fizikaviy tekshirish usullarining paydo bo‘lishiga va rivojlanishiga sabab bo‘lmoqda. Hozirgi paytda anorganik va organik moddalarni spektroskopiya, yadro-magnit rezonansi (YMR), elektron paramagnit rezonansi (EPR) usullari bilan analiz qilish keng qo‘llanilmoqda. Dorixona ishida, farmatsiya sanoatida, turli xil gigiyenik,klinik, diagnostik tekshiruvlar va profilaktika ishlarida analitik kimyo fanining usullari qo‘llaniladi.
10. Analitik reaktsiyalarni bajarishda ishlatiladigan modda miqdorlariga qarab sifat Analizda makro-(0,5-1,0 g),mikro-(0,005-0,01g)-, yarimmikro (0,02-0.05 g)-, va Ultramikro (1 mg)- usullardan foydalaniladi. Sifat analizida fizik,”quruq”,”ho'l” ,fizikkimyoviy, kimyoviy usullardan foydalaniladi
11. Analitik kimyoda qo'llaniladigan asosiy tushunchalarga:sifat va miqdoriy analiz,fizik- kimyoviy,kimyoviy,fizik usullarni, analitik reaksiyalarni,mikrokristollopik,polyografik,spetrial analiz va boshqa ko'plab tushunchalar ishlatiladi.
12. Analitik reaksiyalar asosan 2 xil: "ho’l" va "quruq" usulda olib boriladi. Agar reaksiyalar qattiq moddalar bilan olib borilsa, u holda bu reaksiyalar quruq usulga kiradi. Eritmalar bilan olib boriladigan reaksiyalar ho’l usulga kiradi. Quruq usuldagi reaksiyalarni bajarish uchun reaktivlar aralashmasini yuqori temperaturagacha qizdirish yoki aniqlanayotgan qattiq moddani ikkinchi qattiq reaktiv bilan ishqalash lozim. Probirka usuli. Reaksiyalar 2-5 ml hajmli shisha probirkalarda olib boriladi. Cho’kmani Eritmadan ajratish uchun asosan sentrifugalashdan foydalaniladi. Bug’latish esa tigellarda olib boriladi. Tomchi analiz. Bu usul 1920 yili N. A. Tananaev tomonidan yaratilgan bo’lib, tajriba o’tkazishda shisha yoki chinni plastinkalardan foydalaniladi.
Mikrokristalloskopik analiz. Bunda reaksiyalar shisha plastinkalarda o’tkaziladi.
13. Reaksiyalarni amalga oshirishning eng muhim shart-sharoitlaridan birishu reaksiya uchun zarur muhit bo‘lib, uni kerak bo‘lganda,eritmaga kislota, ishqor yoki boshqa biror reaktivlardan qo‘shib vujudga keltirish mumkin. Ikkinchi bir muhim sharoit eritmaning haroratidir. Haroratning ko'tarilishi bilan eruvchanligi ortib ketadigan cho'kmani issiq holatdagi eritmalardan hosil qilish yaramaydi.Reaksiya borishining muhim shart-sharoitlaridan yana biri,Eritmada topiladigan ionning konsentratsiyasi yetarli darajada Katta bo’lishidir.
14. Agar modda qiyin eriydigan bo'lsa, topiladigan ionning konsentratsiyasi nihoyatda oz bo‘lsa-da cho'kma tushsa, bunday reaksiyalar seziluvchan rea ksiyalar deyiladi.Reaksiyaning seziluvchanligi miqdoriy jihatdan bir-biriga bog'langan ikkita ko'rsatkich: topilish minimumi va suyultirish chegarasi bilan xarakterlanadi.
15. Topilish minimumi modda yoki ionning reaksiya muayyan shart-sharoitlarda o'tkazilganida topilishi mumkin bo'lgan eng kam miqdoridir. Modda (ion)ning shu reaksiya yordamida topilishi mumkin bo'lgan eng kam konsentratsiyasi suyultirish chegarasi deyiladi. K2Cr207+2BaCl2+H 20=2BaCr04i+2KC l+2HClCr207+2Ba2++H 20=2B aC r04i+ 2H
16. Analitik reaktsiyalar sezgir bo’lishi kerak. Reaktsiyaning sezgirligi qancha yuqori bo’lsa, u shuncha kam miqdordagi moddani aniqlashga imkon beradi.Reaktsiyaning sezgirligi topilish minimumi va minimal (yoki chegara) kontsentratsiya (va chegara suyultirish) bilan harakterlanadi.Topilish minimumi. Modda yoki ionning ayni reaktsiya yordamida ma‘lum sharoitda topilishi mumkin bo’lgan eng kichik miqdori uning topilish minimumi deb ataladi. Topilish minimumi grammning milliondan bir o’lushlari, ya‘ni mikrogrammlar (mgr) bilan ifodalanadi. U grekcha (gamma) xarfi bilan belgilanadi.
17. Agar modda qiyin eriydigan bo'lsa, topiladigan ionning konsentratsiyasi nihoyatda oz bo‘lsa-da cho'kma tushsa, bunday reaksiyalar seziluvchan rea ksiyalar deyiladi. Reaksiyaning seziluvchanligi miqdoriy jihatdan bir-biriga bog'langan ikkita ko'rsatkich: topilish minimumi va suyultirish chegarasi bilan xarakterlanadi. Topilish m inim um i modda yoki ionning reaksiya muayyan shart-sharoitlarda o'tkazilganida topilishi mumkin bo'lgan eng kam miqdoridir. Modda (ion)ning shu reaksiya yordamida topilishi mumkin bo'lgan eng kam konsentratsiyasi suyultirish chegarasi deyiladi.Reaksiyalaming seziluvchanligi bilan bir qatorda, ularning o'ziga xosligi ham juda katta ahamiyatga ega.
18. Aniqlanishi kerak bo'lgan ionlami o'ziga xos (spetsifik) reaksiyalardan foydalanib tekshirilayotgan eritmaning alohida ulushlaridan bevosita aniqlash b o ‘lib -b o ‘lib analiz qilish deyiladi. Lekin hamma ionlar uchun xos reaksiyalar yo'q. Ayrim ionlar ikkinchisini topishga xalaqit beradi. Masalan, Ba2+ ioni Ca2+ ni topishga xalal beradi. Bunday hollarda har bir alohida ionni ma’lum ketma-ketlikda aniqlash reaksiyalarini ishlab chiqishga to'g'ri keladigan usulidan foydalaniladi. Bunda har bir ionni topishdan oldin uning topilishiga xalaqit beradigan boshqa hamma ionlar oldindan topiladi va eritmadan ajratiladi.
19. sistematik analiz qilishda ayrim ionlami topish reaksiyalari bilan bir qatorda, ularni bir-biridan ajratish reaksiyalarini o'tkazishga to'g'ri keladi. Ajratish reaksiyalarida ko'pincha ajratilayotgan ionlar hosil qiladigan o'xshash birikmalarning eruvchanligi bir-biridan farq qilishidan foydalaniladi. Masalan, Ba2+ionini Ca2+ ionidan ajratish. ВаСЮ4 va CaCr04 eruvchanlik (^В асю 4 = 2,3* 10-10, E K CaCro4 = 2,3-10“2) larining har xilligiga asoslangan.
20. Sistemali analiz qilishda ionlar murakkab aralashmadan ayrim holda emas, guruh-guruh tarzida ajratiladi. Bunda ularni guruh reagenti deb ataluvchi ba’zi reaktivlar ta’siriga bir xil munosabatda bo'lishidan foydalaniladi. Guruh reagentiga quyidagi talablar qo'yiladi: kationlami amalda to'liq cho'ktirishi; keyingi analizlami o'tkazish uchun hosil bo'lgan cho'kma kislotalarda oson eriydigan bo'lishi; ortiqcha qo'shilgan reagent eritmada qolgan ionlami topishga xalal bermasligi kerak.Kationlaming analitik guruhlarga bo'linishining bir necha usullari bor. Ulardan eng qulayi va ko'proq tarqalgani — vodorod sulfidli va kislota asosli usullar.
Do'stlaringiz bilan baham: |
