Топширди: Гулманова Роза

Соф туғма минераллар. Бу гуруҳ минералларининг сони 80 дан ортиқ. Булардан 30 таси металлар ва уларни баъзан асл элементлар ҳам дейилади. Менделеев жадвалининг охирида жойлашган инерт газлари – He, Ne, Ar, Xe ва Rn ҳам ушбу гуруҳга киради. Ер пЎстида соф туғма элементларнинг умумий миқдори 0,1% ни ташкил этади. Бу миқдорнинг 0,04% азот ва 0,01-0,02% кислород ташқил этади. Соф элементлар синфига кирувчи минераллар бир хил ёки тузилиши ва хоссалари бўйича бир-бирига яқин бўлган кимёвий элементларнинг атомларидан иборат. Ҳозир табиатда соф ҳолда учровчи минералларнинг 30 дан отиқ тури мавжуд. Минералларни ҳосил қилувчи соф элементлар металлар, полуметаллар ва металлмаслар бўлиши мумкин. Соф ҳолда учраш асл металлар ҳамда мис учун хосдир. Метеоритли соф темир ва унинг никел ва кобальт билан қотишмаси (темир ва темир-тошли метеоритлар) маълум. Соф металлар тоза ҳолда анча кам учрайди. Кўп ҳолларда уларга табиий келиб чиқишга эга бўлган қотишмалар сифатида қараш мумкин. Металлмасларда олтингугурт ва углерод кўп учрайди. Кам ҳолларда полуметаллар - маргимуш, сурьма, висмут кузатилади. Соф элементлар учун полиморфизм характерли бўлади. Масалан, углерод графит ва олмос сифатида намоён бўлиши мумкин. Олтингугурт ҳам икки модификацияга эга. Соф элементларнинг келиб чиқиши асосан эндоген: магматик, гидротермал ва метаморфик жараёнлар билан боглиқ. Соф кумуш ва мис баъзан сульфидли конларнинг оксидланиш зоналарида ҳосил бўлади. Асл соф металларнинг (олтин, платина) саноат аҳамиятига молик бўлган конлари сочилмалар шаклланишида вужудга келиши мумкин. Соф элементларнинг литосфера тузилишидаги аҳамияти сезиларли эмас. Улар ер пўсти умумий массаси таркибининг 0,1 % дан кўпрогини ташқил қилади ва жинс ҳосил қилувчи минераллар ҳисобланмайди. Аммо баъзиларининг амалий аҳамияти жуда катта. Асл элементларнинг орасида энг кўп тарқалганлари - платина, олтин ва кумуш ҳисобланади. Соф тугма элементларга платиноид ва темир гуруҳи минераллари ҳам киради. Химиявий жадвалнинг ўнг қисмида жойлашган маргимуш, сурьма ва висмут минераллари бошқаларига нисбатан кенгроқ тарқалган. Соф тугма элементларнинг кристалл структураси жуда хилма-хил. Атомлари орасидаги богланиш та кучли. Ушбу гуруҳга кирадиган металлар электрни ва иссиқликни яхши Ўтказади. Яна бир хусусиятлари уларни жилолаганда юзаси кучли ялтирайди ва юқори даражада нур қайтариш хусусиятга эга бЎлади. Бу гуруҳга кирган платиноидлар ва олтинларнинг солиштирма огирлиги барча маълум минераллар солиштирма огирлигидан жуда катта. Бу гуруҳга кирувчи металларнинг яна бир хусусияти уларнинг пачақланувчилиги ва эгилувчанлигидир.
Соф ҳолда учрайдиган минераллар