Topografik xususiyatlari

O‘ZBEK AMALIY FILOLOGIYASI ISTIQBOLLARI
Respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi
 
 
 
 
235 
leksik-semantik, stilistik va grammatik farqlanishlar va shaxsga xos individuallikka 
asosiy e’tibor qaratiladi. Hozirgi kunda sud lingvistik ekspertizasida yozma nutq 
orqali shaxs stereotiplarini aniqlashda asosiy yo‘nalish sifatida grafologik 
ekspertizadan unumli foydalanilmoqda .
Jahon tilshunosligida olib borilgan uzoq muddatli tadqiqot natijalariga ko‘ra 
qo‘l yozuvi shaxslarning individual tabiati va barmoq izlari kabi bir-biridan 
sezilarli darajada farq qiladi. Lekin shuni unutmasligimiz lozimki, grafologiya aniq 
daliliy xulosa chiqarish uchun emas, balki ehtimoliy xulosalarni olish imkonini 
beradi. Grafologik tahlil natijalariga qo‘shimcha tarzda tadqiqot obyektini 
lingvistik jihatdan tahlil qilish orqali matn muallifi haqida aniq bir xulosaga kelish 
mumkin. Grafologik tadqiqot o‘tkazish barobarida shaxsning psixologik 
xususiyatlari ham yaqqol namoyon bo‘lib boradi. Lingvistik ekspertizada yozma 
matnlarning xilma-xilligi va turlari va ularning mazmuniga qaramay, ularni 
o‘rganish davomida tipik vazifalar hal qilinadi: 
1. Hujjatni ashyoviy dalil sifatida aniqlash va olib qo‘yish faktini to‘g‘ri 
protsessual ro‘yxatdan o‘tkazish. 
2. Hujjatni uning tavsifi, fotosurati va video, raqamli skanerlash; 
3. Asosiy xususiyatlarni, sifatlarni aniqlash (tanlash, baholash) hujjatning: 
uning turi.
(xususiy, rasmiy), maqsadi, kelib chiqishi, mansubligi, rekvizitlarning 
mavjudligi, hujjat shakli va mazmuni, tashqi ko‘rinishi va holatiga muvofiqligi; 
4. Harflarning topografik xususiyatlarini aniqlash ( butun matn yoki uning 
alohida qismlari). 
5. 
Qo‘lyozma 
matnlarning 
umumiy 
xususiyatlarini 
aniqlash
[Baxteev, 2001: 9].
Shuni alohida ta’kidlash lozimki, yozma nutq nafaqat gender nuqtayi 
nazaridan, balki yosh jihatidan ham o‘zaro farqlanishlarga ega. Mana shu 
farqlanishlarga tayangan holda noma’lum xat ijrochisi va asosiy muallif haqida 
aniq bir xulosa chiqarish imkoni yaratiladi. Mutaxassislarning fikricha, yozuv 
shakllari yosh xususiyatiga bog‘liq holda o‘zgarib boradi. Ushbu mavzu yuzasidan 
olib borayotgan tadqiqotlarimiz shuni ko‘rsatadiki, boshlang‘ich sinf o‘quvchilari 
yozma nutqida harf shakllarining ma’lum bir qolipda yaratilganligi, so‘zlar 
orasidagi masofa, nishab,yozuvning bir me’yorda ritmik takrori, har bir shakl 
asliga muvofiq yozilgani va kattalar yozma nutqida uchraydigan harf belgilarini 
yaratishdagi qisqartirishlar, qo‘shimcha belgilardan foydalanish kabi xususiyatlar 
deyarli uchramaydi. O‘smir yoshidagi qizlarning yozma nutqida esa yuqorida 
ta’kidlangan belgilardan farqli o‘laroq harf shakllarining yaratilishi, so‘zlar 
orasidagi masofa, harflarning o‘zaro birikishi, bosim kuchi,qo‘shimcha 
belgilarning mavjudligi, qisqartmalar va nishablarning turli tomonga o‘zgarishi 
kabi farqli xususiyatlar aniqlandi. Mutaxassislarning fikriga ko‘ra, qo‘l yozuvi erta 
bolalikdan shakllanadi: boshlang‘ich sinflarda bola yozish qobiliyatini o‘rganadi, 
13-14 yoshga kelib, qo‘l yozuvi individual xususiyatlarga ega bo‘ladi va 18-20 
yoshga kelib u butunlay shakllanadi. Boshlang‘ich sinflarda o‘quvchilarning 

---