Topografik anatomiya o‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi N. H. Shomirzayev

KO‘KRAKNING YUZA QATLAMI
Ko‘krak terisining qalinligi uning turli sohalarida turlichadir: ko‘krakning
yon tomonlarida, ayniqsa qo‘ltiq osti sohasida, shuningdek, to‘sh, so‘rg‘ich so-
hasida teri juda nozik va yupqa, orqa tomonda, ya’ni kurak va umurtqa sohalarida
ancha qalin bo‘ladi. Shu bilan bir qatorda, terining siljuvchanligi ham turli so-
halar bo‘ylab bir xilda emas; bu teri osti kletchatkasining qay darajada rivojlanga-
nligi va zichligiga bog‘liq bo‘ladi: terining siljishi to‘sh va umurtqa sohalarida
boshqa sohalardagiga nisbatan ancha cheklangan.
Teridagi tuk qoplami erkaklarda to‘sh hamda kurak sohalarida ko‘proq
bo‘ladi. Eng katta yog‘ bezlari, asosan, ko‘krak orqasining yuqorigi qismlarida
to‘plangan bo‘lib, ba’zan ulardagi chiqaruv yo‘llarining bekilib qolishi oqibatida
ateromalar hosil bo‘ladi.
Teri osti kletchatkasi ko‘krakning oldingi–yon yuzasida ancha g‘ovak bo‘lib,
katakchali tuzilishiga ega va o‘zida ko‘p miqdorda yog‘ tutadi (semiz kishilarda
108-rasm. Ko‘krakning
chegaralari va sohalari.
a - oldingi yuzasi;
b - orqa yuzasi.

---

163
qalinligi 2-3 sm ga boradi). To‘sh sohasi, orqaning kurak va umurtqa sohalarida
teri osti kletchatkasi ancha zich bo‘lib, undagi yog‘ qavati yaxshi ifodalanmagan.
Orqa o‘rta chiziq bo‘ylab esa teri ostidagi yog‘ qavati umuman bo‘lmaydi; bu
yerdagi kletchatkaning tolalari yaxshi rivojlangan bo‘lib, umurtqa pog‘onasining
o‘tkir o‘siqlararo boylamlariga birikib ketgan.
Ayollarda ko‘krakning oldingi yuzasidagi kletchatka ikki qavatga ajralib sut
bezini oldindan va orqadan o‘raydi.
Teri osti kletchatkasida oldingi va orqa qovurg‘alararo arteriyalar, ko‘krakning
lateral arteriyalari hamda qo‘ltiq osti arteriyasining shoxlari tarmoqlanadi. Bu qa-
vatdagi venalar to‘r hosil qiladi va qo‘ltiq osti, o‘mrov osti, qovurg‘alararo, ko‘krak
ichi venalari hamda qorinning old devoridagi venalar bilan anastomozlashadi. Bun-
day venalarning eng uzuni ko‘krakning oldingi–yon devori bo‘ylab boruvchi, past-
da kindik atrofidagi venalar bilan anastomozlashib, yuqorida qo‘ltiq osti venasiga
quyiluvchi ko‘krak–qorin usti venasidir (v. thoracoepigastrica) (112-rasm). Bu ve-
nalar portokaval hamda kava-kaval anastomozlar tizimiga oid zveno bo‘lgani uchun
ham ko‘ks oralig‘i o‘smalarida qonning yuqori kavak vena bo‘ylab oqishi qiyin-
lashganda yoki portal gipertenziyada darvoza venasidagi qonning dimlanishida
kollateral yo‘l vazifasini o‘taydi va oqibatda kengayib, teri orqali bo‘rtib ko‘rinib
turadi.
Teri osti kletchatkasi orqali o‘tuvchi nervlar terini segmentar innervatsiya-
laydi. Ko‘krakning old-yon sohasini yuqorida nn. sutanues colli
nn.supraclaviculares (S
III
-C
IV
), undan pastki qismini qovurg‘alararo nervlarning
oldingi va yon shoxlari - rr.cutanei anteriores et laterales nn. intercostales (Th
II
-
Th
XII
), orqa yuzasini ko‘krak orqa-miya nervlarning orqa shoxlari (Th
I
-Th
VIII-IX
)
innervatsiya qiladi.
Ayollarda yuza fassiya ko‘krakning oldingi yuzasida ikkiga ajralib, sut bezi
kapsulasini hosil qiladi; to‘sh sohasida, kurak qirrasi va ko‘krak umurtqalarining
o‘tkir qirrali o‘siqlari bo‘ylab chuqur fassiyaga qo‘shilib ketadi.