To’la tok qonuni. Solenoid va toroidning magnit maydon induksiyasini hisoblash tayyorladi: Barxinboyev Akmal

To’la tok qonuni. Solenoid va toroidning magnit maydon induksiyasini hisoblash

TO’LA TOK QONUNI. SOLENOID VA TOROIDNING MAGNIT MAYDON INDUKSIYASINI HISOBLASH

Tayyorladi: Barxinboyev Akmal

To’la tok qonuni

• 
  To’liq tok qonuni magnit maydon kuchlanganligining uni vujudga kеltirgan toklarga bog’liqligini aniqlaydi. Eng oddiy holda to’g’ri chiziqli uzun simning o’qida x masofadagi maydonning kuchlanganligi H (32-rasm) quyidagicha bo’ladi:
  
• 
  

• 
  

Bunda l=2πx sim atrofida x radiusda chizilgan aylananing uzunligini ifodalaydi. Bu aylananing barcha nuqtalarida sistemaning simmetriyasi tufayli magnit maydon kuchlanganligining yo’nalishi parma (shtopor) qoidasi yordamida aniqlanadi: agar parma o’tkazgichga tok yo’nalishi bo’yicha burab kiritilsa (33-rasm), u holda parma dastasining aylanish yo’nalishi shu tok vujudga keltirgan magnit maydonning yo’nalishi bilan mos keladi.

• 
  Bunda l=2πx sim atrofida x radiusda chizilgan aylananing uzunligini ifodalaydi. Bu aylananing barcha nuqtalarida sistemaning simmetriyasi tufayli magnit maydon kuchlanganligining yo’nalishi parma (shtopor) qoidasi yordamida aniqlanadi: agar parma o’tkazgichga tok yo’nalishi bo’yicha burab kiritilsa (33-rasm), u holda parma dastasining aylanish yo’nalishi shu tok vujudga keltirgan magnit maydonning yo’nalishi bilan mos keladi.
  

Tokli to’g’ri chiziqli o’tkazgich

Parma qoidasi

To’la tok qonunini tatbiq etishning ikkinchi eng oddiy holi – bu istalgan materialdan tayyorlangan, izolyatsiyalangan sim o’ralgan bir jinsli halqa (toroid) ning ichidagi magnit maydon kuchlanganligini hisoblashdir. Bunda magnit chiziqlar halqa kesimi ichida joylashgan aylanalar shaklida bo’ladi (34-rasm). Ular orasidagi ayrim o’ramlarning magnit chiziqlari bir-biriga qarama-qarshi yo’nalgan va o’zaro kompensatsiyalanadi. Magnit oqimi halqa ichida to’planadi. O’rta magnit chiziqning uzunligi lo’r =2 Ro’r , shu chiziq ichida joylashgan (unga tutashgan) toklarning yig’indisi l ga –tokning g’altak o’ramlari soniga ko’paytmasiga teng.

• 
  To’la tok qonunini tatbiq etishning ikkinchi eng oddiy holi – bu istalgan materialdan tayyorlangan, izolyatsiyalangan sim o’ralgan bir jinsli halqa (toroid) ning ichidagi magnit maydon kuchlanganligini hisoblashdir. Bunda magnit chiziqlar halqa kesimi ichida joylashgan aylanalar shaklida bo’ladi (34-rasm). Ular orasidagi ayrim o’ramlarning magnit chiziqlari bir-biriga qarama-qarshi yo’nalgan va o’zaro kompensatsiyalanadi. Magnit oqimi halqa ichida to’planadi. O’rta magnit chiziqning uzunligi lo’r =2 Ro’r , shu chiziq ichida joylashgan (unga tutashgan) toklarning yig’indisi l ga –tokning g’altak o’ramlari soniga ko’paytmasiga teng.
  

Shu sababli maydon kuchlanganligi barcha o’ramlardagi toklarning ta’iri orqali aniqlanadi.

H=

Ko’p elektrotexnik qurilmalarda magnit zanjirida vujudga keltiriladi.Bunday zanjirni kichik qismlarga ajratish mumkin.

• 
  

Sim bilan o’ralgan halqa (torond)

• 
  Bunda bеlgi ko’rib chiqilayotgan yig’indi n ta qo’shiluvchidan iborat ekanligini bildiradi. kattalik— zanjirning k qismidagi magnit kuchlanshi, Iw kattalik esa — zaijirning magnit yurituvchi kuchi (myuk) dеyiladi.
  

• 
  

(3)

(3) tеnglama magnit zanjiri uchun to’la tok qonunini ifodalaydi.

Eng oddiy holda bir jinsli magnit zanjiri uchun to’la tok qonuni quyidagicha bo’ladi:

• 
  

1. Solenoid va toroidning magnit maydoni. Lorens kuchi. Amper kuchi.

Solenoid - markazlari umumiy o‘qda yotuvchi bir-biri bilan ketma-ket ulangan aylanma toklar yig ‘indisidir (Rasm 20.1).
Ta’sir etuvchi kuchni (Amper kuchi) yo‘nalishini chap qo‘l qoidasi bilan aniqlanadi.


Qoida: chap qolimizni shunday joylashtirish kerakki, bunda B induktsiya chiziqlari kaftimizga kirsin, to ‘rtala ochilgan barmoq tokyo‘nalishiga moskelsa, 900ga ochilgan bosh barmoq Amper kuchining yo ‘nalishini ko ‘rsatadi.
Amper qonuni tok oqayotgan ikkh^ parallel o‘tkazgichlarni o^ro ta,sir kuch^rim aniqlashda qo‘llaniladi.
Agar ikki parallel o‘tkazgichlardagi toklar qarama-qarshi yo‘nalishda oqsa, chap qo‘l qoidasini qo‘llagan holda, bu o‘tkazgichlar o‘zaro bir-biridan
qochishini ko‘rish mumkin.
1 . ^ _

Lorents kuchi. Magnit maydoni faqat tok
oqayotgan o‘tkazgichlargagina ta’sir qilib qolmasdan,
balki xarakatdagi zaryadlangan zarrachalarga xam ta’sir qiladi. Magnit maydonida & tezlikda
(20.13)

kuch ta’sir etadi. Bu kuchni Lorents kuchi deyiladi. Lorents kuchini yo‘nalishini chap qo 1 qoidasi bilan aniqlanadi.

Agar kaftga B induktsiya chiziqlari kirsa, to ‘rtala ochilgan barmoq musbat zaryadning tezlik, - vektor yo ‘nalishiga mos kelsa, bosh barmoq Lorents kuchi yo ‘nalishini ko ‘rsatadi (20.5-rasm).
(20.5-rasm)
Lorents kuchining (G‘l) modul bo‘yicha ifodasi

Fl = qSBsin а
(20.14)

(20.14) - tenglikda a, va orasidagi burchak. Lorents kuchi zarracha yo‘nalishiga tik, demak unga markazga intilma tezlanish beradi va zarracha harakat yo‘nalishini o‘zgartiradi, xolos.

Аgar zaryadga magnit maydonidan tashqari, kuchlanganlik vektori ga teng bo‘lgan elektr maydoni ham ta’sir etsa, natijaviy kuch Lorents va elektr kuchlarining vektor yig‘indisidan iborat bo‘ladi.

(20.15)

(20.15) - ifoda Lorents formulasi deyiladi.
http://hozir.org