Tohiriylar davlati --- Abbosiylar xalifaligi parchalanishi munosabati bilan Xurosonda tashkil topgan davlat. Asoschisi --- Tohir ibn Husayn. U arab xalifaligiga qarshi Movarounnahrda kozgng xalifalik taxtiga egalik qilish uchun boshlangan kurashlarda Mashini qomun xalifaligi davrida Jazira noibi va Bagi. 821-yil Malgan tohiriylar davlati vujudga kelib, 873-yilga qadar davom etgan.Uning poytaxti avval Marv, keyinchalik Nishopur bopgina viloyatlari ham uning tasarrufida bolga olgach, yurt mustaqilligini,uning ravnaqi va qudratini oshirishga kirishdi. Tohir ibn Husayn olimi bu borada kata ishlar qilinishiga yominlanagan.Uning oli Abul Abbos Abdulloh noibligi davrida machirilgan. Tohiriylar davrida Somon hudud avlodlari Movovarounnahr shaharlarida mahalliy noyib edilar. Tohiriylar ularni ozlarini xalifaga tobe deb kopgina viloyatlari ham uning tasarrufida bolga olgach, yurt mustaqilligini,uning ravnaqi va qudratini oshirishga kirishdi. Tohir ibn Husayn olimi bu borada kata ishlar qilinishiga yominlanagan.Uning oli Abul Abbos Abdulloh noibligi davrida machirilgan. Tohiriylar davrida Somon hudud avlodlari Movovarounnahr shaharlarida mahalliy noyib edilar. Tohiriylar ularni ozlarini xalifaga tobe deb koir soliqlardan bezor bozgtarib turgan. 9-asrning 60-yillarida Xurosonda gzglgan bunday siyosiy ong Movarounnahr Xurosondan ajralib ola tiklash imkoniga ega boir soliqlardan bezor bozgtarib turgan. 9-asrning 60-yillarida Xurosonda gzglgan bunday siyosiy ong Movarounnahr Xurosondan ajralib ola tiklash imkoniga ega bojaligini tartibga keltirish, suv resurslaridan foydalanishni yaxshilash uchun suv inshootlarini barpo etish, shuningdek, fuqarolardan olinadigan soliqlarni mochiriladi. Jumladan, Abdulloh ibn Tohirning chiqargan bir farmonida tair asoratda yashash, haddan ziyod soliq-olashga majbur etilgandi.
Tohiriylar ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy hayotni, mulkiy munsabatlarni rivojlantirish, qishloq xotadillashtirishga ahamiyat berdilar. Poytaxt Abul Abbos Abdulloh davrida Marvdan Nishopurga kodehqonlarni ranjitmaslikkidlangan, ammo buningsiz xazinaga yetarli miqdorda soliq tushmasligi ham uqtirilgan. Biroq hukmdorlar dehqonlarni emas, mulkorlar, savdogarlarning manfaatlarini himoya qildilar. Shu bois, bu davrda oddiy aholi oglponlar tolmish Somonxudotning nomi bilan boglumot maidan bomun uning avlodlariga Movarounnahr hududlarini boshqarish huquqini berdi. Chunki ular somoniylarga qarshi Samarqandda boshlangan Rofe ibn Lays boshchiligidagi qoolonni bostirishdaxalifa Maom etilgan yer-mulklar
Nuhga -- Samarqand
Ahmadga --- FargITRIFIY
9-asr ogpchilik hududlarini birlashtirishga muvaffaq bop oz hokimiyatini kuchaytirib olgach, olaydigan yillik daromad miqdorini keskin pasaytirdi. Natijada aka-uka Somoniylar ortasida katta urush kelib chiqib, Ismoil gz qoshin todod xalifalarini bezovtalantirib qorinbosari olib oalaba qozonadi va xalq xalifalik istibdodidan xalos bortalariga kelib, Ahmad va katta oli Nasr Somoniylar Movarounnahrning koladilar.Nasr I Ahmad Somoniy davrida Movarounnahr mavqeyi yanada kuchaydi.Samarqant davlat poytaxtiga aylantirildi. Nasr ukasi Ismoil Somoniyni Buxoroga noib etib tayinladi.Kotmay, Ismoil ozining vassallik mavqeyini tan olmay Nasrning xazinasiga tortasida kurash boshlandi. 888-yilda ular oolib chiqadi va hokimiyatni oliga oladi. Akasi Nasrning vafotidan keyin Ismoil Somoniy Movarounnahrning yagona hukmdoriga aylandi. U Movarounnahrni birlashtirgach, musathakm feodal davlat tuzishga kirishadi. U katta qoplab kochmanchilar dashtiga askar tortdi va Taroz shahrini egallaydi. Movarounnahrda kuchayib borayotgan Somoniylar Bogyadi.898-yil xalif Ismoilni taxtdan tushirish va Movarounnahr ornida Saffaridlardan Amr ibn Laysning kelishi haqida farmon chiqaradi. Ammo Balxda botgan jangda Ismoil gladi.
ISMOIL SOMONIY
Abu Ibrohim Ismoil Somoniy --- Somoniylar sulolasi amiri, Oilganjoy: Fargtarilish, madaniy hayotning ravnaqiga imkon berdi. Buxoro, Samarqand, Urganch, Marv va Nishopur kabi shaharlar ilmiy va madaniy markaz sifatida taraqqiy qila boshlaydi. Forsiy tilda nazm, nasr va ilmiy asarlar yozila bshlandi. 9-10-asrlarda, ayniqsa, Buxoro madaniy jihatdan yuksaladi. Poytaxtda amir saroyida turli sohalarga oid qomorlik va santdi. Bu davrda Samarqand, Buxoro, Urganch, Termiz, Oplab saroy, masjid, madrasa, minora, xnaqoh, maqbara va karvonsaroylar qurildi.
