To sh k ent te m ir y o ‘l m u h a n d is L a r iin s t it u t I 4 A. E. O d IL x o ‘jayev qurilish materiallari 5340200 «Bino va inshootlar qurilishi»

122

---

9.2. Bitum li bogMovchi moddalar
9.2.1. Bitum lar tarkibi va tuzilishi
Bitumning elemental tarkibi quyidagicha: uglerod 70-80 foiz, vodorod 
10-15 foiz, oitingugurt 2 -9 foiz, kislorod 1-5 foiz, azot 0-2 foiz. Ular 
uglevodorod radiiqjjari va ulami oitingugurt, kislorod va azotli birikmalari 
ko‘rinishida bo‘ladi.
Bitum tarkibidagi 
asfaltenlardan
smolalar va moylar bitumning 
barcha xususiyatlarini belgilaydi. Ular yuqori molekulali uglevodorodlar 
va ularning hosilalaridan iborat bo‘lgan molekular massasi 1000-5000, 
zichligi 1 g/sm3 dan yuqori moddalar. Asfaltenlar tarkibida karbenlar, 
moylarda va organik erituvchilarda erimaydigan karboidlar b o ‘ladi. 
Bitumning qattiq qismini uglevodorodlar, parafinlar ham tashkil etadi.
Smolalar -
molekulyar massasi 500-1000, zichligi 1 g/sm3 atrofida 
bo‘lgan to‘q jigarrangli am orf moddalardir.
M o y la r -
molekulyar massasi 100-500, zichligi 1 g/sm3 gacha bo‘lgan 
uglevodorodlardan iborat moddalardir.
Bitum tarkibi jihatidan kolloid sistema bo‘lib, asfaltenlar, smolalar va 
moylarda dispersiya holatida bo‘ladi. Bitum tarkibida asfaltenlar (18-20 
mkm) yadrolar hosil qiladi, atrofida esa smolalar va moylardan qobiqlar 
joylashgan.
Bitum tarkibida asfaltenlar ko‘p qismni tashkil etsa, uning qattiqligi, 
yumshash harorati va m o‘rtligi yuqori bo‘ladi, moylar va smolalar ko‘p 
qismni tashkil qilsa, aksincha bitum yumshoq va tez eruvchan bo‘ladi.
Moylar va smolalaming molekulyar massasi past bo‘lsa, bitumning 
plastikligi yuqori bo‘ladi. Bitum tarkibida parafin miqdorining 5 foiz 
ortishi past haroratlarda mo‘rtligini oshiradi.
9.2.2. Bitum larning xossalari
Fizik xossalari. 
Bitumlar zichligi tarkibiga qarab 0,8-1,3 g/sm 3. 
Bitumning issiqlik o ‘tkazuvchanlik koeffltsiyenti 0,5-0,6 W/(m°S); 
issiqlik sig'im i 1,8-1,97 kJ/(kg °S); muhit harorati 25°S b o ‘lganda 
hajmiy issiqdan kengayish koeffltsiyenti (5-104 - 810haroratda 5 soat davomida qizdirilganda, massasi 1 foizgacha kamayishi 
haroratga bardoshligini belgilaydi.
Bitumning o‘z-o‘zidan chaqnash harorati 230-240 °S. Bitum tarkibida 
massa bo‘yicha 0,2-0,3 foiz suvda eruvchan moddalar bo‘lib, bitum
123

---

asosida olingan materiallarning suvga chidamliligini belgilaydi. Bitum 
elektr izolatordir.