To sh k ent te m ir y o ‘l m u h a n d is L a r iin s t it u t I 4 A. E. O d IL x o ‘jayev qurilish materiallari 5340200 «Bino va inshootlar qurilishi»

5.4. Portland sementning maxsus turlari
Maxsus turdagi sementlar ishlatish sohasidan, xossalami boshqarish- 
dan, sanoat chiqindilarini ishlatish, klinkerni tejash muammolaridan kelib 
chiqadi.
68

---

Tez qotuvchan sement
(BTS) 
- tarkibida alit (C3S) va belit (C3A) 
minerallarininp yig‘indisi, klinker 60-65 foizdan kam boMmasligi, mineral 
qo‘shimchalaresa 15 foiz boMishi kerak. BTS 3 sutka davomida markadagi 
mustahkamlikning 50 foiziga erishadi. Tez qotuvchan sement solishtirma 
yuzasi 3500 - 400*^ sm2/g gacha maydalanadi va 400, 500 markalarda 
ishlab chiqariladi.
O'ta tez qotuvchan sement (OBTS) -
tarkibidagi alit (C3S) 65-68 foiz, 
belit (C3A) 18 foiz, maydalik darajasi 4000 sm2/g boMadi. OBTS 1 sutka 
35 foiz, 3 sutka 65 foiz markadagi mustahkamlikka erishadi. Bu turdagi 
sementlar yirik yig‘ma temifbeton konstruksiyalar ishlab chiqarishga, 
gidratatsiya paytida ko‘p issiqlik ajratishi esa qishki mavsumda beton 
ishlarini bajarishga imkon yaratadi. Lekin issiqlikning ko‘p ajratishi bu 
sementlami massiv konstruksiyalarda ishlatishda qiyinchilik tug‘diradi. 
OBTS tarkibida C3A ning ko‘p boMishi sulfoaluminatli korroziya ehtimoli 
bor joylarda beton ishlarini olib borishga imkon bermaydi.
Sulfat muhitiga chidamli sement -
tarkibida C3S 50 foizgacha, C3A 
5 foizgacha va C3A+C4AF esa 22 foizgacha boMadi. U sulfat kislotasi 
qoldiqlari boMishi mumkin boMgan hollarda, sho‘rxok yerlarda ishlatishga 
moMjallangan. C3A ning minimal m iqdorda boMishi undan sovuqqa 
chidamliligi yuqori beton olishda foydalaniladi. Bu sementni olishda, unga 
gidravlik qo‘shimchalar qo‘shilmaydi, faqat gips, plastifikator va gidrofob 
moddalar kiritiladi.
M in eral qo‘shim chali sem entlar. 
Aktiv mineral qo‘shimchalar 
(AMQ) tabiiy va sunMy boMishi mumkin. Tabiiylariga diatomit, trepel, 
opoka, gliyej, vulqon kuli, tuf, pemza, trass va shu kabilar, sun’iylariga 
shlak, kullar, shlam chiqindilari va shu kabilar kiradi.
Sementga AMQ laming kiritilishi ular tarkibidagi aktiv kremnezyom- 
ning (SiCX) sement gidratatsiyasidan hosil boMgan Ca(OH)2 bilan 
reaksiyaga kirishib, havoda va suvda qotadigan kalsiy gidrosilikatlarini 
hosil qiladi. Bunda sement klinkeri tejaladi va material agressiv muhitlarga 
chidamli boMadi.